ZARZĄDZANIE SIECIOWE &#8211; jeden z nurtów współzarządzania: jest to względnie stabilny horyzontalny proces wyrażania współzależnych, ale operacyjnie autonomicznych podmiotów, które wchodzą w interakcje w drodze negocjacji. Proces ten odbywa się w regulowanym, normatywnym, poznawczym i wyobrażonym szkielecie i reguluje się w granicach narzuconych przez siły zewnętrzne. Zarządzanie siecią jest odpowiedzią na fragmentację, globalność i wysoką dynamikę współczesnych procesów społecznych. Zarządzanie siecią nie istnieje w jednej formie empirycznej, może być sformalizowane lub zdominowane przez nieformalne i nieformalne kontakty. Pierwsze przykłady to sieci oparte na hierarchii, legalizmie, planowaniu, zarządzaniu i ustrukturyzowanej alokacji zasobów, drugie to podstawa zaufania, dyskusji, kolegialności i nieuporządkowanych zmian. Zarządzanie siecią może być realizowane w ramach organizacji lub między różnymi organizacjami, może być budowane od podstaw lub tworzone z góry, być otwarte lub zamknięte, tymczasowe lub stałe, mieć ograniczony zakres lub zakres całe społeczeństwo. Zarządzanie siecią może również przyczyniać się do formułowania i tworzenia polityk lub bezpośrednio do ich wdrażania. Praktyczne wdrożenie jego zasad wpływa na role polityków, urzędników i obywateli. Jego głównym problemem jest brak przejrzystości w działaniu sieci. Wzrost liczby podmiotów i zainteresowanych stron zaangażowanych w proces (współ)sprawowania rządów często oznacza, że ​​zamiast stać się bardziej pluralistycznym i demokratycznym, nie jest ani bardzo przejrzysty, ani skomplikowany. Zarządzanie siecią jest szczególnie popularne w krajach skandynawskich (→ współrząd).

Zarządzanie sieciowe

ZARZĄDZANIE PUBLICZNE – subdyscyplina nauk o zarządzaniu. Przedmiotem jej zainteresowania są aktorzy, struktury, procesy, mechanizmy i zasoby związane z tworzeniem i realizacją → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Polityki_publiczne">polityk publicznych</a> oraz rozwiązywaniem problemów kolektywnych. Na gruncie z.p. widoczne są cztery podstawowe orientacje teoretyczne i metodologiczne: 1. polityczna (wykorzystanie władzy i kontroli nad zasobami dla realizacji celów publicznych); 2. prawnicza (normy i reguły koordynacji działań zbiorowych); 3. ekonomiczna (efektywność i skuteczność działań publicznych); 4. zarządcza (narzędzia i techniki zarządzania sprawami publicznymi). Z.p. jako subdyscyplina naukowa cechuje się pluralizmem teoretycznym i metodologicznym, stanowiącym o jej atrakcyjności badawczej, a będącej zarazem źródłem problemów z zapewnieniem jej tożsamości konceptualnej i wyrazistości jej granic. Konceptualnego zakorzeniania z.p. upatrywać należy w tradycjach teoretycznych związanych z zarządzaniem naukowym, z doktryną państwa prawa, modelem administracji klasycznej, Nowym Zarządzaniem Publicznym, współzarządzaniem publicznych oraz neoweberyzmem (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Model_biurokracji">model biurokracji</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Nowe_Zarz%C4%85dzanie_Publiczne">Nowe Zarządzanie Publiczne</a>).

Zarządzanie publiczne

ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE – działalność organów administracji publicznej (rządowej i samorządowej) będąca istotnym elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym (kluczowa część systemu bezpieczeństwa narodowego, która obejmuje organy władzy publicznej oraz kierowników jednostek organizacyjnych wykonujących zadania dotyczące bezpieczeństwa narodowego, a także organy doradcze, aparat administracyjny, procedury funkcjonowania oraz związaną z nimi infrastrukturę). Z.k. tworzą cztery wzajemnie powiązane i przebiegające równolegle grupy czynności, określane mianem faz (etapów): 1. zapobieganie sytuacjom kryzysowym (syt.kr.) – minimalizowanie ryzyka (prawdopodobieństwa oraz skutków) wystąpienia zagrożeń, które realizowane jest przede wszystkim przez stanowienie prawa, np. przeciwpożarowego, oraz jego egzekwowanie; 2. przygotowanie do przejmowania kontroli nad syt.kr. poprzez realizację zaplanowanych działań – planowanie cywilne i plany z.k. (obejmujące w szczególności procedury reagowania kryzysowego), ćwiczenia oraz edukacja społeczna; 3. reagowanie na syt.kr. w przypadku ich wystąpienia – pomoc poszkodowanym i ograniczanie strat materialnych, realizowane w sposób skoordynowany przez instytucje wyspecjalizowane w zapewnianiu bezpieczeństwa, tj. służby, inspekcje, straże; weryfikacja fazy przygotowawczej; 4. usuwanie skutków syt.kr. oraz odtwarzanie zasobów i infrastruktury krytycznej (tj. infrastruktury kluczowej dla → bezpieczeństwa państwa i jego obywateli, służącej zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców) – np. szacowanie strat, pomoc finansowa oraz zapewnienie podstawowych warunków bytowych dla ewakuowanej ludności. Przez syt.kr. rozumie się sytuacje wpływające negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska (,,obszar poszkodowanych” – większa skala skutków zagrożeń i wynikającej z nich reakcji społecznej) oraz wywołujące znaczne ograniczenia w działaniu właściwych przedmiotowo organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków (,,obszar odpowiedzialnych” – niedostatek sił [zasobów ludzkich] oraz środków [zasobów materialnych, w tym finansowych], a także metod [sposobów] umożliwiających skuteczne funkcjonowanie), skutkujący koniecznością koordynacji oraz wspomagania podejmowanych działań. Syt.kr. konstytuuje z.k., umiejscawiając realizowane w jego ramach zadania między tzw. zagrożeniami codziennymi, jak np. kolizje drogowe (wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia, niewielkie skutki, ograniczona reakcja społeczna, brak koordynacji oraz wspomagania reagujących służb, inspekcji i straży, brak dodatkowych uprawnień władczych) a zagrożeniami szczególnymi, sprowadzającymi się do stanów nadzwyczajnych, tj. stanu klęski żywiołowej, stanu wyjątkowego i stanu wojennego (niskie prawdopodobieństwo wystąpienia, katastrofalne skutki, dramatyczna reakcja społeczna, niewystarczalność zwykłych, dotychczas stosowanych środków konstytucyjnych, prowadząca do zmian w zasadach działania organów władzy publicznej oraz zwiększenia zakresu ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela) (→ organizacja zarządzania kryzysowego).

Zarządzanie kryzysowe

ZARZĄD WOJEWÓDZTWA – kolegialny organ wykonawczy samorządowego województwa powoływany przez sejmik województwa (s.woj.) na pięć lat. W skład pięcioosobowego z.woj. wchodzą: marszałek (jako jego przewodniczący), wicemarszałek (jeden lub dwóch) oraz pozostali członkowie zarządu. S.woj. wybiera najpierw marszałka, a następnie na jego wniosek pozostałych członków z. Wybór z.woj. powinien być dokonany w terminie trzech miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów sejmiku. Niewybranie z.woj. w ustawowym terminie skutkuje rozwiązaniem s.woj. z mocy prawa oraz zarządzeniem przez wojewodę przedterminowej elekcji s.woj. (tak zdarzyło się wiosną 2006 r. w woj. podlaskim). Do kompetencji z.woj. należy: wykonywanie uchwał s.woj.; gospodarowanie mieniem woj., w tym wykonywania praw wynikających z akcji i udziałów posiadanych przez woj.; przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu samorządowego woj.; przygotowywania dla woj. projektów strategii rozwoju, planu zagospodarowania przestrzennego, programów wojewódzkich oraz ich wykonywanie; organizowania współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych państwach oraz z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi; kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników; uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego. Członkostwa w z.woj. nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego (radzie gminy, sejmiku województwa, zarządzie powiatu) lub sprawowaniem mandatu wójta, z zatrudnianiem w administracji rządowej, a także z wypełnianiem mandatu parlamentarzysty. Członek z.woj. nie musi być radnym. Z.woj. może zostać odwołany w dwóch przypadkach. Obligatoryjnie – w przypadku nieuzyskania w s.woj. → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Absolutorium">absolutorium</a> za wykonanie budżetu. Fakultatywnie (cały zarząd lub poszczególni członkowie) – uchwałą s.woj. na wniosek złożony przez grupę co najmniej 1/3 jego ustawowego składu, uzasadniony i zaopiniowany przez komisję rewizyjną z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium. S.woj. może odwołać z.woj. (lub poszczególnych jego członków) uchwałą podjętą większością 3/5 ustawowego składu w głosowaniu tajnym. Odwołanie marszałka województwa oznacza odwołanie całego z.woj (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organ_wykonawczy_samorz%C4%85du_terytorialnego">organ wykonawczy samorządu terytorialnego</a>).

Zarząd województwa

ZARZĄD POWIATU – kolegialny organ wykonawczy powiatu, powoływany przez radę powiatu na wniosek → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Starosta">starosty</a>. W skład z.pow. wchodzą: starosta (jako jego przewodniczący), wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu. Rada powiatu wybiera najpierw starostę, a następnie – na jego wniosek – pozostałych członków zarządu. Skład z.pow. liczy od trzech do pięciu osób (wliczając osobę starosty). Wybór z.pow. powinien być dokonany w terminie trzech miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów rady. Niewybranie zarządu w ustawowym terminie skutkuje rozwiązaniem rady powiatu z mocy prawa oraz zarządzeniem przez wojewodę przedterminowej elekcji r.pow. Do kompetencji z.pow. należy: przygotowania projektów uchwał r.pow.; wykonywanie uchwał r.pow.; gospodarowanie mieniem komunalnym pow.; wykonywanie budżetu pow.; zatrudnianie i zwalnianie kierowników powiatowych jednostek organizacyjnych. Członkostwa w z.pow. nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego (radzie gminy, sejmiku województwa, zarządzie województwa) lub sprawowaniem mandatu wójta, z zatrudnianiem w administracji rządowej, a także z wypełnianiem mandatu parlamentarzysty. Członek z.pow. nie musi być radnym. Z.pow. może zostać odwołany w dwóch przypadkach: obligatoryjnie w przypadku nieuzyskania w r.pow. → absolutorium za wykonanie budżetu, fakultatywnie (cały zarząd lub poszczególni członkowie z.pow.) – uchwałą r.pow., na wniosek złożony przez grupę co najmniej 2/5 ustawowego składu rady, z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium. R.pow. może odwołać zarząd (lub poszczególnych jego członków) na mocy uchwały podjętej większością 3/5 ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organ_wykonawczy_samorz%C4%85du_terytorialnego">organ wykonawczy samorządu terytorialnego</a>).

Zarząd powiatu

ZARZĄD KOMISARYCZNY – jeden ze środków nadzorczych w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego. Ustanowienie z.k. następuje na mocy decyzji → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Prezes_Rady_Ministr%C3%B3w">prezesa rady ministrów</a>, który działa na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej i może doprowadzić do zawieszenia organów jednostek samorządu terytorialnego i ustanowić z.k. Przesłanką wprowadzenia z.k. jest nierokujący nadziei na szybką poprawę i przedłużający się brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy jednostek samorządu terytorialnego: gminy, powiatu bądź samorządowego województwa. Z.k. może funkcjonować maksymalnie przez dwa lata (a więc okres połowy kadencji władz samorządowych). Z.k. nie może funkcjonować dłużej niż do wyboru organów jednostek samorządu terytorialnego. Wprowadzenie z.k. może nastąpić po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom samorządowym wraz z jednoczesnym wezwaniem ich do niezwłocznego przedstawienia tzw. programu naprawczego. Akty organu nadzoru polegające na ustanowieniu z.k. podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia. Do złożenia skargi uprawniona jest jednostka samorządu terytorialnego, której interes prawny, uprawnienia lub kompetencja zostały naruszone. Literatura przedmiotu odnotowuje, że zdarzają się przypadki ustanawiania z.k. z politycznych przesłanek – gdy w jednostce samorządu terytorialnego traci władzę ugrupowanie polityczne tworzące/współtworzące radę ministrów (przykład ustanowienia z.k. w warszawskiej gminie Centrum w maju 2000 r. – Naczelny Sąd Administracyjny uchylił decyzję prezesa rady ministrów w przedmiotowej sprawie) (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Nadz%C3%B3r_nad_samorz%C4%85dem_terytorialnym">nadzór nad samorządem terytorialnym</a>).

Zarząd komisaryczny

ZARZĄD DZIELNICY – organ wykonawczy dzielnicy jako → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Jednostka_pomocnicza_gminy">jednostki pomocniczej</a>. Z.dz. jest wybierany w sposób pośredni – przez radnych dzielnicy. W skład z.dz. wchodzi burmistrz dz. i jego zastępcy. Omówiony zostanie przypadek z.dz. w m.st. Warszawie. Wybór burmistrza dzielnicy (b.dz.) następuje w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów. Zastępcy b.dz. wybierani są na jego wniosek, zwykłą większością głosów, w głosowaniu tajnym. Jeżeli w ciągu 30 dni od dnia pierwszego posiedzenia rady dz. zarząd nie zostanie wybrany, prezydent Warszawy – nie później niż w ciągu 14 dni od upływu tego terminu – ma prawo powołać z.dz., w tym b.dz. Odwołanie b.dz. następuje na wniosek prezydenta lub na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady dzielnicy (r.dz.), bezwzględną większością głosów, w głosowaniu tajnym. Odwołanie b.dz. jest równoznaczne z odwołaniem całego z.dz.. R.dz. może odwołać zastępcę b.dz. na wniosek b.dz., prezydenta lub na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu r.dz. zwykłą większością głosów w głosowaniu tajnym. Do kompetencji z.dz. należą w szczególności kwestie: przygotowywanie projektów uchwał r.dz.; wykonywanie uchwał rady miasta oraz uchwał r.dz.; reprezentowanie dz. na zewnątrz; kierowanie bieżącymi sprawami dz.; gospodarowanie mieniem komunalnym powierzonym dz. na podstawie zarządzeń prezydenta Warszawy; prowadzenie gospodarki finansowej dz. na podstawie załącznika dzielnicowego do budżetu; sprawowanie nadzoru nad jednostkami organizacyjnymi miasta położonymi na obszarze dz. i niezaliczonymi do podmiotów o znaczeniu ponaddzielnicowym uchwałą rady miasta. Zarząd dz., w drodze uchwały, jest obowiązany określić podział swych zadań między swych członków. W sesjach r.dz. mają obowiązek uczestniczyć b.dz. lub jego zastępcy. Pracami z.dz. kieruje b.dz. i reprezentuje z.dz. na zewnątrz. Posiedzenia z.dz. zwołuje b.dz. lub wskazany przez niego zastępca b.dz., ustalając termin oraz porządek posiedzenia oraz zawiadamiając o nich zastępców b.dz.. Posiedzeniom z.dz. przewodniczy b.dz. lub w przypadku jego nieobecności wyznaczony przez niego zastępca b.dz.. Posiedzenia zarządu dz. są ważne, gdy na posiedzeniu obecna jest co najmniej połowa jego członków. Z.dz. wyraża swoją wolę w formie uchwał. Uchwały podpisuje b.dz. (lub zastępca b.dz., jeśli przewodniczy posiedzeniu z.dz.). Z.dz. wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu dz.

Zarząd dzielnicy

ZADANIA ZLECONE – zadania publiczne należące do administracji rządowej, które wykonywane są przez jednostki samorządu terytorialnego. Zad.z. dotyczą tych rodzajów zadań publicznych, które powinny być wykonane zarówno na obszarze całego kraju, jak i według jednolitych reguł, w sposób zestandaryzowany i w trybie sformalizowanym. Na wykonywanie zad.z. administracja rządowa powinna zapewnić środki finansowe, może też wydawać wytyczne dotyczące sposobu ich wykonywania. Wykonywanie zad.z. może być obowiązkowe i wynikać z ustaw szczególnych lub może być dobrowolnie powierzone na podstawie porozumienia organów samorządu z organami administracji rządowej. Wykonywanie zad.z. podlega nadzorowi pod względem legalności, celowości, rzetelności i gospodarności. Do zad.z. należą np.: prowadzenie ewidencji i rejestrów, przygotowanie i przeprowadzenie wyborów powszechnych oraz referendów. Jednostka samorządu terytorialnego nie może odmówić realizacji obowiązkowego zad.z. z powodu braku środków finansowych lub ustalenia ich na niewystarczającym poziomie (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zadania_publiczne">zadania publiczne</a>).

Zadania zlecone

ZADANIA WŁASNE – dotyczą całości spraw publicznych o znaczeniu lokalnym (gmina, powiat) bądź regionalnym (województwo), z wyłączeniem tych, które zostały zastrzeżone ustawowo dla innych podmiotów. Obejmują zaspokajanie wszystkich potrzeb wspólnoty samorządowej (a więc potrzeb wspólnych, nie będących jedynie sumą rzeczywistych potrzeb indywidualnych), które jednostka samorządu terytorialnego wykonuje samodzielnie, w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Z.wł. dzielimy na: 1. obowiązkowe – jednostki samorządu terytorialnego nie mogą zrezygnować z ich realizacji, gdyż są one prawną gwarancją równości ludzi wobec prawa w ich dążeniu do równego dostępu do świadczeń w skali całego kraju, bez względu na miejsce zamieszkania; 2. fakultatywne – jednostki samorządu terytorialnego realizują je w takim zakresie, jak to jest możliwe w zależności od środków. Według Zygmunta Niewiadomskiego zadania własne możemy podzielić na zadania z zakresu infrastruktury technicznej (np. drogi, wodociągi, unieszkodliwianie odpadów, lokalny transport zbiorowy), z zakresu infrastruktury społecznej (np. edukacja publiczna, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, upowszechnianie kultury), z zakresu porządku i bezpieczeństwa publicznego (np. ochrona przeciwpowodziowa czy przeciwpożarowa), z zakresu ładu przestrzennego i ekologii (np. miejscowe planowanie przestrzenne, zieleń gminna, zadrzewianie) (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zadania_publiczne">zadania publiczne</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zadania_zlecone">zadania zlecone</a>).

Zadania własne

ZADANIA SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA – zadania publiczne o charakterze wojewódzkim (przysługuje domniemanie właściwości w sprawach publicznych o znaczeniu regionalnym). Zakres działania województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Z.woj. mają głównie charakter regionalny, związane są z tworzeniem warunków rozwoju regionu, wykonywaniem usług publicznych o zasięgu regionalnym oraz kreowaniem polityki regionalnej. Są to następujące kategorie: edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego; promocji i ochrony zdrowia oraz pomocy społecznej i polityki prorodzinnej; kultury i ochrony jej dóbr; modernizacji terenów wiejskich i ochrony środowiska oraz gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej; zagospodarowania przestrzennego; transportu zbiorowego i dróg publicznych; kultury fizycznej i turystyki; ochrony praw konsumentów; bezpieczeństwa publicznego i obronności; przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy. Polityka rozwoju województwa jest to tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, pozyskiwanie i łączenie środków finansowych publicznych i prywatnych w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, racjonalne korzystanie z zasobów przyrody, wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego, wspieranie rozwoju kultury, a także ochrona i racjonalne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego oraz promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zadania_publiczne">zadania publiczne</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Region">region</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Polityka_regionalna">polityka regionalna</a>).

Zadania samorządu województwa

ZADANIA PUBLICZNE – zadania (obowiązki) prawnie nałożone na organy władzy publicznej służące zaspokajaniu potrzeb zbiorowych lub realizujące interes publiczny. Z.p. w tym ujęciu są szczególnym rodzajem działań, do których realizacji zobowiązane są jednostki publiczne. Wykaz z.p. stanowi swoiste zobowiązanie organów władzy wobec społeczeństwa. Immanentną cechą z.p. jest to, że ponoszone na nie wydatki pochodzą ze środków publicznych gromadzonych w sektorze finansów publicznych według odpowiednich reguł solidaryzmu społecznego. Fakt, iż z.p. są zadaniami realizowanymi przez podmioty publiczne (państwo, jednostki samorządu terytorialnego lub organizacje międzynarodowe), implikuje konieczność ich uregulowania w aktach normatywnych. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w ustawach kompetencyjnych odpowiednich organów i instytucji publicznych. Źródłem z.p. jest nie tyle istnienie obiektywnej kategorii dóbr publicznych, ale decyzja ustawodawcy będąca konsekwencją decyzji politycznych. Podział z.p. pomiędzy organy państwowe i samorządu terytorialnego reguluje → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zasada_pomocniczo%C5%9Bci_(subsydiaryzm)">zasada pomocniczości</a> (powinny być one realizowane na jak najniższym poziomie władzy i administracji publicznej poprzez organy znajdujące się najbliżej obywateli). Cechami charakterystycznymi z.p. są: obligatoryjność ich realizacji przez wskazane organy, prawna podstawa ich realizacji, zaspokajanie potrzeb zbiorowych lub interesu publicznego (zdeterminowanego poziomem rozwoju ekonomicznego i cywilizacyjnego kraju oraz panującą doktryną społeczną) oraz finansowanie ze środków publicznych. Można wymienić sześć podstawowych z.p.: zapewnienie podaży dóbr publicznych; zapewnienie sprawiedliwego podziału dochodów; zapewnienie warunków do trwałego i stabilnego rozwoju makroekonomicznego gospodarki; zapewnienie poprawnego funkcjonowania mechanizmu rynkowego; oddziaływanie na produkcję dóbr prywatnych, w celu uzyskania pożądanej społecznie ich podaży; zarządzanie majątkiem i finansami państwa.

Zadania publiczne

ZADANIA POWIERZONE – zadania publiczne przekazane przez administrację rządową lub jednostki samorządu terytorialnego innym podmiotom. Może to dotyczyć: 1. powierzenia zadań wewnątrz administracji publicznej – np. zadań administracji rządowej podmiotom administracji samorządowej (gminom, powiatom), 2. powierzenia zadań podmiotom spoza administracji publicznej – np. partnerom biznesowym lub organizacjom pozarządowym, 3. powierzenia zadań przez jedne jednostki samorządowe innym – np. powiaty gminom. Zadania te przekazywane są za pomocą czynności indywidualnej o charakterze publiczno-prawnym (np. koncesja, porozumienie administracyjne) bądź prywatnoprawnym (umowa). Elementem przekazania zadań jest również porozumienie dotyczące finansowania zadania. Organ przekazujący może powierzyć tylko takie zadanie, do którego ma kompetencje i przekazać może je takiemu podmiotowi, który sam będzie miał kompetencje i zdolności jego realizacji. Podmiot przyjmujący musi wyrazić zgodę na wykonanie zadania, a zasady jego wykonania i egzekwowania określać powinno zawarte porozumienie. Podmiot powierzający zadanie może je zakontraktować (np. określone usługi) i za nie płacić, może również udzielić dotacji na sfinansowanie lub dofinansowanie danego zadania. Przy wyborze partnerów spoza sektora publicznego stosuje się tryb zamówień publicznych lub tryb konkursowy, tak by podmioty zainteresowane podjęciem się wykonania zadania miały równe szanse jego otrzymania (wraz z możliwością uzyskania w ten sposób korzyści dla siebie) oraz by przestrzegane były zasady uczciwej konkurencji. Szczególną formą powierzania zadań jest → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Partnerstwo_publiczno-prywatne">partnerstwo publiczno-prywatne</a>, które pozwala na dokonanie np. niezbędnych inwestycji, przy wykorzystaniu zasobów posiadanych przez partnerów prywatnych, pozwalając im przy tym na zarobek. Odpowiedzialność publicznoprawną za wykonane zadanie ponosi publiczny podmiot zlecający, podmiot prywatny lub społeczny ponosi odpowiedzialność cywilnoprawną (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zadania_publiczne">zadania publiczne</a>).

Zadania powierzone

ZADANIA POWIATU – ustawowo określone zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. Powiat pełni funkcję uzupełniającą i wyrównawczą w stosunku do gmin w zakresie realizowanych zadań, katalog tych zadań jest prawnie określony. Kategorie z.pow. to: 1. infrastruktura techniczna, 2. infrastruktura społeczna, 3. bezpieczeństwo obywateli i ład; 4. rolnictwo, leśnictwo i gospodarka wodna, 5. promocja powiatu i współpraca z organizacjami pozarządowymi, wspieranie idei samorządności. Do poszczególnych wymienionych grup z.pow. należą zwłaszcza: 1. zarządzanie drogami powiatowymi, transportem zbiorowym, wydawanie prawa jazdy, opiniowanie lokalizacji autostrad; 2. polityka prorodzinna, wspieranie osób niepełnosprawnych, zwalczanie alkoholizmu, przeciwdziałanie epidemiom, kampanie przeciw narkomanii, przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy, ochrona praw konsumenta, utrzymanie szpitali powiatowych, kultura oraz ochrona zabytków i opieki nad zabytkami, turystyka, edukacja – szkoły ponadpodstawowe, budowa i prowadzenie obiektów szkolnych; 3. zadania z zakresu geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami, administracji architektoniczno-budowlanej, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, utrzymanie powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, sprawy z zakresu obronności; 4. ochrona środowiska i przyrody, rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego. Do z.pow. należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zadania_publiczne">zadania publiczne</a>).

Zadania powiatu

ZADANIA GMINY – zadania publiczne o charakterze lokalnym, mające na celu zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Gmina jest podstawową jednostką samorządu lokalnego i to jej zadaniem jest wykonywanie wszystkich zadań samorządu terytorialnego niezastrzeżonych dla innych jednostek tego samorządu (przysługuje jej domniemanie właściwości w sprawach publicznych o znaczeniu lokalnym). Do z.gm. należą następujące grupy: 1. zadania z zakresu infrastruktury technicznej, 2. zadania z zakresu infrastruktury społecznej, 3. pakiet bezpieczeństwo obywateli i porządek publiczny, 4. pakiet ład przestrzenny, ochrona środowiska, 5. pakiet promocja gminy oraz upowszechnianie idei samorządowej. Do poszczególnych wymienionych grup z.gm. należą zwłaszcza: 1. zarządzanie gminnymi drogami, ulicami, mostami oraz organizacją ruchu drogowego, wodociągami i zaopatrzeniem w wodę, kanalizacja – usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypiska śmieci i odpady komunalne, targowiska i hale targowe, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, lokalny transport zbiorowy; 2. ochrona zdrowia – zapewnienie podstawowej opieki lekarskiej, polityka prorodzinna, w tym zapewnianie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, pomoc rodzinom wielodzietnym, edukacja publiczna – budowa, prowadzenie i utrzymanie oraz remont żłobków, przedszkoli oraz szkół podstawowych i ponadpodstawowych, sal gimnastycznych i boisk, kultura i kultura fizyczna – utrzymanie bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrona zabytków i opieka nad zabytkami, utrzymanie terenów rekreacyjnych, ścieżek rowerowych, obiektów sportowych, placów zabaw, ośrodków i zakładów opiekuńczych, gminne budownictwo mieszkaniowe; 3. ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa, bezpieczeństwo gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, obowiązek współpracy z policją; 4. zieleń gminna i zadrzewienia, plan zagospodarowania przestrzennego; 5. funkcjonowanie (fakultatywnie) młodzieżowej rady gminy, promocja gminy, współpraca z organizacjami pozarządowymi (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zadania_publiczne">zadania publiczne</a>).

Zadania gminy

WÓJT – organ wykonawczy w gminach wiejskich. Pochodzi z samorządowych wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich oraz odbywających się w głosowaniu tajnym. Termin pochodzi od niemieckiego voght i funkcjonuje w Polsce od średniowiecza wraz z wprowadzeniem osadnictwa na prawie niemieckim. W. był wasalem pana (przez niego powoływanym), miał uprawnienia sądownicze, funkcja ta często była dziedziczna. W wykonywaniu zadań pomagała mu rada miejska. Urząd w. od średniowiecza ewoluował, w dwudziestoleciu międzywojennym był już charakterystyczny wyłącznie dla gmin wiejskich. W. stał na czele organu wykonawczego wybieranego przez radę gminy i jednocześnie był jej przewodniczącym. W okresie PRL (od 1950 r.) urząd w. został zniesiony. W restytuowanym w 1990 r. samorządzie terytorialnym urząd w. powrócił, był on przewodniczącym organu wykonawczego (zarządu) wybieranego przez radę gminy. Od 2002 r. jest to monokratyczny organ wykonawczy w gminach wiejskich, pochodzący z wyborów bezpośrednich (jeśli mieszkańcy nie wybiorą w. w głosowaniu lub brak kandydata, wyboru dokonuje rada gminy). Kandydat musi mieć najpóźniej w dniu wyborów ukończone 25 lat i nie ma obowiązku zamieszkiwania gminy, w której ubiega się o urząd. Kadencja (tak jak rady) trwa pięć lat. W. może zostać odwołany ze stanowiska w drodze referendum lokalnego z inicjatywy mieszkańców lub rady, a w przypadku stwierdzenia rażących naruszeń konstytucji może zostać usunięty z urzędu przez prezesa rady ministrów. W. (tak jak → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Burmistrz">burmistrz</a> i → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Prezydent_miasta">prezydent miasta</a>) ma szerokie kompetencje w zarządzaniu gminą, np. przygotowuje projekt uchwały budżetowej i projekty innych uwał (w praktyce jest on głównym inicjatorem procesu uchwałodawczego), opracowuje plany na wypadek sytuacji kryzysowych i plan zagospodarowania przestrzennego. Wykonuje budżet i uchwały, gospodaruje mieniem komunalnym, wydaje → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Decyzja_administracyjna">decyzje administracyjne</a>, jest zwierzchnikiem urzędu gminy, mianuje swojego zastępcę, na jego wniosek rada powołuje skarbnika (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organ_wykonawczy_samorz%C4%85du_terytorialnego">organ wykonawczy samorządu terytorialnego</a>).

Wójt

WYBORY DO SEJMIKU WOJEWÓDZTWA – są powszechne, równe, bezpośrednie, odbywają się w głosowaniu tajnym, w ramach wyborów samorządowych zarządzanych przez prezesa rady ministrów, co pięć lat, nie wcześniej niż na cztery miesiące i nie później niż na trzy miesiące przed upływem kadencji rad. Liczbę radnych wybieranych do s.woj. ustala, odrębnie dla każdego województwa, wojewoda, po porozumieniu z wojewódzkim komisarzem wyborczym. Ustalenie liczby radnych dla każdego s.woj. następuje na podstawie liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady, ujętych w stałym rejestrze wyborców, na koniec roku poprzedzającego rok wyborczy. Jeżeli w okręgu wyborczym w wyborach do s.woj. zarejestrowana liczba kandydatów jest równa lub mniejsza liczbie mandatów w danym okręgu wyborczym – wyborów się nie przeprowadza, a radnymi zostają zgłoszeni kandydaci na mocy decyzji danej wojewódzkiej komisji wyborczej. W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru s.woj. wybiera się od pięciu do piętnastu radnych. Wybory do s.woj. przeprowadzają – pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych – wojewódzkie komisje wyborcze, powiatowe komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze. Listy kandydatów, odrębnie dla każdego okręgu wyborczego, zgłasza się do wojewódzkiej komisji wyborczej najpóźniej w 40. dniu przed dniem elekcji do godziny 24. Głosowanie przeprowadza się między godziną 7 a 21 w dzień wolny od pracy. Wyniki wyborów podaje do publicznej wiadomości wojewódzka komisja wyborcza, możliwie jak najszybciej. Przy obsadzie mandatów radnych – w wyborach do s.woj. zastosowanie ma metoda proporcjonalna z wykorzystaniem systemu d’Hondta. W elekcji radnych s.woj. zastosowanie ma klauzula zaporowa (tzw. próg wyborczy) – 5% ważnie oddanych głosów. Protest wyborczy wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego w terminie 14 dni od dnia elekcji. Sąd okręgowy rozpatrując protest wyborczy rozstrzyga jednocześnie o ważności wyborów danego organu samorządowego oraz ważności wyboru poszczególnych radnych.

Wybory do sejmiku województwa

WYBORY DO RADY POWIATU – są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym, w ramach wyborów samorządowych zarządzanych przez prezesa rady ministrów, co pięć lat, nie wcześniej niż na cztery miesiące i nie później niż na trzy miesiące przed upływem kadencji rad. Liczbę radnych wybieranych do r.pow. ustala, odrębnie dla każdego z powiatów, wojewoda, po porozumieniu z wojewódzkim komisarzem wyborczym. Ustalenie liczby radnych dla każdej r.pow. następuje na podstawie liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady, ujętych w stałym rejestrze wyborców, na koniec roku poprzedzającego rok wyborczy. Jeżeli w okręgu wyborczym w wyborach do r.pow. zarejestrowana liczba kandydatów jest równa lub mniejsza liczbie mandatów w danym okręgu wyborczym – wyborów się nie przeprowadza, a radnymi zostają zgłoszeni kandydaci na mocy decyzji danej powiatowej komisji wyborczej. W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru r.pow. wybiera się od trzech do dziesięciu radnych. Wybory do r.pow. przeprowadzają pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych powiatowe komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze. Listy kandydatów, odrębnie dla każdego okręgu wyborczego, zgłasza się do powiatowej komisji wyborczej najpóźniej w 40. dniu przed dniem elekcji do godziny 24. Głosowanie przeprowadza się między godziną 7 a 21 w dzień wolny od pracy. Wyniki wyborów podaje do publicznej wiadomości powiatowa komisja wyborcza, możliwie jak najszybciej. Przy obsadzie mandatów radnych – w wyborach do rady w mieście na prawach powiatu oraz w elekcji do r.pow. – zastosowanie ma metoda proporcjonalna z wykorzystaniem systemu d’Hondta. W miastach na prawach powiatu oraz w dzielnicach Warszawy oraz w wyborach do r.pow. zastosowanie ma klauzula zaporowa (tzw. próg wyborczy) wynoszący 5% ważnie oddanych głosów. Protest wyborczy wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego w terminie 14 dni od dnia elekcji. Sąd okręgowy rozpatrując protest wyborczy rozstrzyga jednocześnie o ważności wyborów danego organu samorządowego oraz ważności wyboru poszczególnych radnych.

Wybory do rady powiatu

WYBORY DO RADY GMINY – są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym, w ramach wyborów samorządowych zarządzanych przez prezesa rady ministrów co pięć lat, nie wcześniej niż na cztery miesiące i nie później niż trzy miesiące przed upływem kadencji rad. Liczbę radnych wybieranych do r.gm. ustala, odrębnie dla każdej z gmin, wojewoda, po porozumieniu z wojewódzkim komisarzem wyborczym. Ustalenie liczby radnych dla każdej r.gm. następuje na podstawie liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady, ujętych w stałym rejestrze wyborców, na koniec roku poprzedzającego rok wyborczy. Jeżeli w okręgu wyborczym w wyborach do r.gm. zarejestrowana liczba kandydatów jest równa lub mniejsza liczbie mandatów w danym okręgu wyborczym – wyborów się nie przeprowadza, a radnymi zostają zgłoszeni kandydaci na mocy decyzji danej gminnej komisji wyborczej. W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie nie będącej miastem na prawach powiatu wybiera się jednego radnego. W mieście na prawach powiatu tworzone są okręgi wyborcze, w których wybiera się od pięciu do dziesięciu radnych. Wybory do r.gm. przeprowadzają – pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych – gminne komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze. Listy kandydatów, odrębnie dla każdego okręgu wyborczego, zgłasza się do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 40. dniu przed dniem elekcji do godziny 24. Głosowanie przeprowadza się między godziną 7 a 21 w dzień wolny od pracy, w przypadku wyborów wójta/ burmistrza/prezydenta miasta możliwe jest przeprowadzenie ponownego głosowania (tzw. druga tura) po 14 dniach od pierwszego głosowania w tych samych godzinach. Wyniki wyborów podaje do publicznej wiadomości gminna komisja wyborcza, możliwie jak najszybciej. Przy obsadzie mandatów radnych w elekcji do rady w gminie nie będącej miastem na prawach powiatu stosowana jest metoda większościowa – mandat otrzymują kandydaci z największą liczbą oddanych głosów. W wyborach do rady w mieście na prawach powiatu stosowana jest metoda proporcjonalna z wykorzystaniem systemu d’Hondta. W miastach na prawach powiatu oraz w dzielnicach Warszawy zastosowanie ma klauzula zaporowa (tzw. próg wyborczy) – 5% ważnie oddanych głosów. Protest wyborczy wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego w terminie 14 dni od dnia elekcji. Sąd okręgowy rozpatrując protest wyborczy rozstrzyga jednocześnie o ważności wyborów danego organu samorządowego oraz ważności wyboru poszczególnych radnych.

Wybory do rady gminy

WSPÓŁRZĄDZENIE SIECIOWE (ang. network governance) – jeden z nurtów współrządzenia: jest procesem względnie stabilnego, horyzontalnego wyrażania się współzależnych, ale operacyjnie autonomicznych aktorów, oddziałujących na siebie poprzez negocjacje. Proces ten odbywa się w obrębie uregulowanego, normatywnego, poznawczego i wyobrażeniowego szkieletu i (samo)reguluje się w ramach ograniczeń ustalonych przez siły zewnętrzne. Wsp.s. stanowi odpowiedź na fragmentaryzację, kompleksowość oraz wysoką dynamikę zachodzących współcześnie procesów społecznych. Wsp.s. nie ma jednej empirycznej formy, może być ściśle sformalizowane lub też zdominowane przez luźne, nieformalne kontakty. Przykładem pierwszego są sieci oparte na hierarchii, legalizmie, planowaniu, zarządzaniu i ustrukturyzowanej alokacji zasobów, drugiego – te mające za podwalinę zaufanie, dyskusję, kolegialność i nieustrukturyzowane zmiany. Wsp.s. może być realizowane wewnątrz organizacji lub pomiędzy różnymi organizacjami, może być budowane oddolnie lub kreowane odgórnie, mieć charakter otwarty lub zamknięty, tymczasowy lub stały, mieć ograniczony zakres lub obejmować całe społeczeństwo. Wsp.s. może także przyczyniać się do formułowania i kreowania polityk albo też bezpośrednio do ich implementacji. Praktyczne wdrożenie jego zasad wpływa na role pełnione przez polityków, urzędników i obywateli. Jego istotnym problemem jest brak dostatecznej przejrzystości funkcjonowania sieci. Wzrost liczby podmiotów i interesariuszy zaangażowanych w proces (współ)rządzenia często sprawia, iż ten – zamiast stawać się bardziej pluralistyczny i demokratyczny – jest mało transparenty i skomplikowany. Nurt wsp.s. szczególną popularność zdobył w państwach skandynawskich (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Wsp%C3%B3%C5%82rz%C4%85dzenie">współrządzenie</a>).

Współrządzenie sieciowe

WSPÓŁRZĄDZENIE PUBLICZNE (ang. public governance) – paradygmat decydowania o sprawach publicznych, którego istotą jest współdziałanie podmiotów gospodarki rynkowej (corporate governance) oraz podmiotów sfery społeczeństwa obywatelskiego (civic governance), a także instytucji publicznych (public governance). Wsp.pub. znajduje zastosowanie na wszystkich poziomach – od lokalnego, poprzez metropolitalny, regionalny do narodowego oraz do globalnego. Cechą charakterystyczną jest nacisk na proces stałego uczestnictwa w zarządzaniu przez podmioty z sektora niepublicznego jako współdecydentów, ale także wykonawców działań. W efekcie zadaniem władzy publicznej jest rządzenie sieciami tworzonymi przez organizacje społeczne i prywatne oraz kreowanie odpowiednich warunków ułatwiających proces interakcji. Ideę wsp.pub. wyróżnia także odejście od tradycyjnych mechanizmów decydowania oraz odrzucenie jednostronnego, odgórnego i władczego rozwiązywania problemów na rzecz konsensusu, negocjacji i konsultacji. Na wsp.pub. składają się zatem: różnorodność instytucji, horyzontalne sieci koordynacji działań zbiorowych, zinstytucjonalizowane partnerstwo i partycypacja obywatelska (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Partycypacja_spo%C5%82eczna">partycypacja społeczna</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Demokracja_partycypacyjna">demokracja partycypacyjna</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Dobre_rz%C4%85dzenie">dobre rządzenie</a>).

Współrządzenie publiczne

WSPÓŁRZĄDZENIE PARTYCYPACYJNE (ang. participatory governance) – kierunek zarządzania publicznego, w którym obywatele są postrzegani jako interesariusze wchodzący w dialog z administracją publiczną na temat kierunków jej działania. Fundamentem koncepcji jest aktywne uczestnictwo obywateli w procesach rządzenia oraz liczba osób biorących udział we współdecydowaniu – im więcej uczestników procesu decyzyjnego, tym większa szansa na wywarcie skutecznego wpływu na elity rządzące, i tym samym na legitymizację działań podejmowanych przez władze. Wsp.p. to jeden z nurtów koncepcji governance (współrządzenie), która ukształtowała się na początku XXI w., postuluje przejście od demokracji wyborczej w kierunku demokracji obywatelskiej oraz odchodzenie od traktowania obywateli jako wyborców i konsumentów na rzecz współdecydentów w rozwiązywaniu problemów i współkreatorów dobra. U podstaw wsp.p. leży zmiana roli władz publicznych oraz przemodelowanie relacji między władzą a obywatelem. Rządzenie publiczne przestaje być zarezerwowane do wyłącznej kompetencji administracji publicznej i staje się otwarte także dla pojedynczych obywateli, którzy stają się współodpowiedzialni za proces decyzyjny. We wsp.p. szczególną rolę odgrywa indywidualne i charyzmatyczne przywództwo liderów, ale także rola → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Wsp%C3%B3lnota_lokalna">wspólnot lokalnych</a> (form, za pośrednictwem których obywatele mogą brać udział w podejmowaniu decyzji i realizacji przyjętej polityki). Wraz z rozwojem wsp.p. obok tradycyjnych form partycypacji obywatelskiej (jak uczestnictwo w wyborach czy referendum) zaczęły pojawiać się nowe narzędzia angażowania obywateli w życie publiczne (np. panel obywatelski, sondaże deliberatywne, budżet obywatelski) (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Partycypacja_spo%C5%82eczna">partycypacja społeczna</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Demokracja_partycypacyjna">demokracja partycypacyjna</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Dobre_rz%C4%85dzenie">dobre rządzenie</a>).

Współrządzenie partycypacyjne

WSPÓŁRZĄDZENIE LOKALNE (ang. local governance) – jeden z nurtów współrządzenia, który odnosi się do zmian i interakcji zachodzących na poziomie lokalnym. Może być zdefiniowany jako bardziej lub mniej policentryczny system, w którym wiele podmiotów – organy władzy, aktorzy prywatni i społeczni – jest zaangażowanych w lokalny proces decyzyjny. Koncept ten zakłada, że instytucjonalna struktura rządzenia ma charakter zdecentralizowany i sfragmentaryzowany, dużą rolę pełnią różnego rodzaju sieci współpracy. Trzonem procesu decyzyjnego nie są organy przedstawicielskie, ale raczej interakcje zachodzące między nimi a innymi podmiotami, aktorami, interesariuszami. Znacząco wzrasta również rola przywództwa, np. wybieranych bezpośrednio wójtów/burmistrzów. Ponadto wsp.l. zmienia rolę rządu centralnego – chociaż nadal jest on podmiotem wiodącym, jego zaangażowanie w sferę lokalną nie polega na ciągłej kontroli, ale raczej na dokonywaniu niewielkich, koniecznych interwencji i korekcji. Wsp.l. akcentuje także konieczność ciągłego uczenia się i dostosowywania do zmieniających się warunków i potrzeb. Widać to zarówno w sferze instytucjonalnej, jak i praktycznym realizowaniu lokalnych polityk publicznych. W rozwoju wsp.l. wyróżnić można dwa zasadnicze etapy. Pierwszy – polegający na włączaniu nowatorskich elementów do tradycyjnego rządzenia (government) oraz definiowaniu zmian. Drugi – koncentrujący się na wpływie praktyki governance na funkcjonowanie dwu zasadniczych płaszczyzn samorządu – demokratycznej (udział obywateli) i funkcjonalnej (świadczenia lokalne). Zasady wsp.l. wdrożone zostały przede wszystkim w państwach anglosaskich i skandynawskich (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Wsp%C3%B3%C5%82rz%C4%85dzenie">współrządzenie</a>).

Współrządzenie lokalne

WSPÓŁRZĄDZENIE (ang. governance) – paradygmat naukowy zakładający, że na skutek skomplikowania współczesnych procesów społecznych zasadne jest odejście od rządzenia tradycyjnego, opartego na zasadach hierarchii i biurokracji, na rzecz podejmowania decyzji w toku negocjacji z innymi podmiotami, aktorami i interesariuszami. Popularność zdobył w drugiej połowie XX w. Wsp. może być zdefiniowane jako proces sterowania sieciami niehierarchicznych współzależności występujących między aktorami publicznymi i niepublicznymi, służący do koordynacji działań zbiorowych i rozwiązywania kolektywnych problemów. Wsp. postrzegać można także jako strukturę, mechanizm lub strategię. Istnieje kilka zasadniczych nurtów wsp. Pierwszy kładzie nacisk na współpracę, współzależność, partnerstwo i sieciowość (collaborative, interactive i network governance). Drugi akcentuje podmioty relacji, w tym organy przedstawicielskie i obywateli, lub też relacje zachodzące między nimi na poszczególnych poziomach (democratic, participatory i multi-level governance). Trzeci nurt akcentuje metody i narzędzia kształtowania relacji, w tym akty normatywne i inne dyrektywne działania lub interwencje państwa (regulatory i metagovernance). Dla nurtu czwartego zasadniczy jest zasięg relacji, od lokalnego do globalnego (local, metropolitan, regional, European i global governance). Piąty – kładzie nacisk na interakcje zachodzące między jednostką a środowiskiem czy gospodarką (environmental i economic governance). W szóstym nurcie punktem odniesienia jest kategoria normatywna lub hiperpluralistyczna rzeczywistość (good, new public governance). Praktyczna realizacja zasad wsp. jest problematyczna m.in. ze względu na skomplikowanie rządzenia sieciowego oraz niedostateczną odpowiedzialność i rozliczalność interesariuszy – prywatnych i społecznych – biorących udział w procesie decyzyjnym.

Współrządzenie

WSPÓLNOTA LOKALNA – społeczność lokalna, grupa ludzi zamieszkująca na danym terytorium, zorganizowana w terytorialny związek samorządowy (gminę), tworząca system społeczny, posiadająca wspólny interes lokalny, wspólne cele oraz działania. Grupa ta charakteryzuje się również istotnym stopniem zintegrowania społecznego, oparta jest na silnych, emocjonalnych więzach, a także posiada wspólną tożsamość, określaną przez czynniki lokalne. Wspólnota wyodrębnia się ze zbiorowości na bazie czynników psychologicznych, przestrzennych i społecznych. Przynależność do niej powstaje także z mocy prawa, na skutek nabycia przez osobę określonej cechy, np. zamieszkiwania na obszarze danej samorządowej jednostki lokalnej (gminy, powiatu). Wsp.l. różnią się w swoim charakterze ze względu na obszar – inaczej funkcjonują na obszarach wiejskich, a inaczej w mieście (w strefie miejskiej). Przestrzeń miasta, w szczególności dużego, sprzyja powstawaniu anonimowości i słabszym więziom międzyludzkim, które są znacznie silniejsze na terenach wiejskich. Jednak także mieszkańcy miasta, nawet bardzo dużego, mają poczucie przynależności, tożsamości i wspólnego interesu. W dużym mieście klasyczne wsp.l. tworzą się w ramach osiedli i bezpośredniego sąsiedztwa.

Wspólnota lokalna

Wspólna metoda oceny

WOTUM NIEUFNOŚCI (łac. votum – życzenie, dar, wyrażenie zdania; ang. vote of no-confidence) – uchwała, decyzja wyrażona w głosowaniu parlamentu będąca wyrazem braku zaufania oraz negatywnej oceny czyjejś działalności, np. polityki i działalności → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Rada_Ministr%C3%B3w">rady ministrów</a> lub jego członka/członków, powodująca jego/ich niezwłoczne ustąpienie. Przeciwieństwem w.n. jest wotum zaufania – głosowaniu podlega uchwała parlamentu (czy innego organu) będąca wyrazem poparcia, zaufania do polityki albo działalności. Można wyróżnić dwa typy w.n.: tzw. zwykłe i tzw. konstruktywne wotum nieufności. Do przyjęcia zwykłego w.n. niezbędne jest poparcie większości głosujących (zwykle bezwzględnej), głosowaniu podlega jedynie wniosek o odwołanie dotychczasowego szefa rządu, ministra lub całego gabinetu. W przypadku konstruktywnego w.n. niezbędne jest wyrażenie zgody (przez większość członków parlamentu, zwykle bezwzględną) dla wniosku o odwołanie dotychczasowego premiera przy jednoczesnym powołaniu nowego w jego miejsce. W jednym wniosku zatem parlament w głosowaniu wyraża poparcie – lub go odmawia – dla odwołania dotychczasowego szefa rządu i powołania nowego. Oznacza to, że w sytuacji uzyskania wymaganej większości (przegłosowania wotum) na stanowisku szefa rządu następuje zmiana – zostaje powołany nowy premier.

Wotum nieufności

WOJEWÓDZTWO – jednostka zasadniczego trójstopniowego → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Podzia%C5%82_terytorialny">podziału terytorialnego państwa</a>. W latach 1990–1998 jednostka zasadniczego podziału terytorialnego administracji rządowej. Od 1999 r. także jednostka samorządu terytorialnego – mieszkańcy w. tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową. W. jako jednostka podziału ustroju terytorialnego państwa polskiego ma odległe tradycje historyczne. W. jest największą jednostką zasadniczego podziału terytorialnego państwa ustanowioną w celu wykonywania zadań administracji publicznej. W. skupia → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Powiat">powiaty</a>, miasta na prawach powiatu oraz → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Gmina">gminy</a>. Na mocy ustawy wprowadzającej nowy zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa z dniem 1 stycznia 1999 r. utworzono 16 województw: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, śląskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie. Doprecyzowano wówczas również siedziby → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Wojewoda">wojewodów</a> i → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Sejmik_wojew%C3%B3dztwa">sejmików województw</a>. W dwóch w. sejmik i wojewoda mają siedziby w różnych miastach (województwa: kujawsko-pomorskie i lubuskie). Liczba gmin i powiatów wchodzących w skład poszczególnych w. jest bardzo zróżnicowana. Najwięcej jednostek samorządu terytorialnego skupia (stan na listopad 2017) woj. mazowieckie, a najmniej woj. opolskie (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Samorz%C4%85d_terytorialny">samorząd terytorialny</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Nadz%C3%B3r_nad_samorz%C4%85dem_terytorialnym">nadzór nad samorządem terytorialnym</a>).

Województwo

WOJEWÓDZKI SĄD ADMINISTRACYJNY (wsa) – organ władzy sądowniczej w systemie sądów administracyjnych w Polsce, sąd administracyjny pierwszej instancji, organ kontroli zewnętrznej administracji publicznej. Rozpoznaje wszystkie sprawy sądowoadministracyjne, w wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Naczelny_S%C4%85d_Administracyjny">Naczelnego Sądu Administracyjnego</a> (NSA). Od wydanego przez wsa orzeczenia przysługuje środek odwoławczy w postaci skargi kasacyjnej do NSA. Sądy administracyjne pierwszej instancji zostały wprowadzone do systemu sądownictwa w Polsce od 1 stycznia 2004 r. na mocy reformy, której celem było ustanowienie dwuinstancyjnego postępowania sądowoadministracyjnego (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/S%C4%85downictwo_administracyjne">sądownictwo administracyjne</a>). Wsa tworzy się dla jednego lub dla większej liczby województw. Jest to kompetencja prezydenta RP, który na wniosek prezesa NSA, w drodze rozporządzenia, tworzy i znosi wsa oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości. Według stanu na listopad 2017 r. funkcjonuje 16 wsa mających w większości swoje siedziby w stolicach województw, wyjątek stanowią: wsa w Gliwicach dla obszaru województwa śląskiego, dla obszaru województwa kujawsko-pomorskiego wsa w Bydgoszczy, a dla województwa lubuskiego wsa w Gorzowie Wielkopolskim. W okresie przejściowym (1.01.2004–1.07.2005) funkcjonowało 14 wsa, gdyż dla obszaru województw małopolskiego i świętokrzyskiego powołano wsa w Krakowie, a dla województw lubuskiego i wielkopolskiego wsa w Poznaniu. W skład wsa wchodzą: prezes sądu, wiceprezes lub wiceprezesi sądu, sędziowie i asesorzy sądowi. Organami są: prezes wsa, zgromadzenie ogólne sędziów wsa oraz kolegium wsa. Prezesa i wiceprezesa wsa powołuje prezes NSA spośród sędziów wsa lub NSA, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego tego sądu.

Wojewódzki sąd administracyjny

WOJEWÓDZKA RADA BEZPIECZEŃSTWA RUCHU DROGOWEGO (wrbrd) – to wojewódzki zespół koordynacyjny w sprawach bezpieczeństwa ruchu drogowego działający przy marszałku województwa, który koordynuje i określa kierunki działań administracji publicznej w sprawach bezpieczeństwa ruchu drogowego. Do zadań wrbrd należy w szczególności: opracowywanie regionalnych programów poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego; opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego; zatwierdzanie planu wydatków wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego w części przeznaczonej na poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego; inicjowanie: kształcenia kadr administracji publicznej i szkolenie w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, współpracy międzywojewódzkiej i działalności edukacyjno-informacyjnej; współpraca z właściwymi organizacjami społecznymi i instytucjami pozarządowymi; analizowanie i ocena podejmowanych działań. W skład wrbrd wchodzą: przewodniczący – marszałek województwa, zastępcy przewodniczącego: wojewoda oraz wojewódzki komendant policji, sekretarz – wskazany przez marszałka województwa, członkowie wrbrd: wojewódzki inspektor transportu drogowego, dyrektor właściwego terenowo oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, przedstawiciele: wojewody, wojewódzkiego sztabu wojskowego, kuratora oświaty, zarządu województwa, zarządów powiatu, wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast, komendanta wojewódzkiego policji, komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, zarządu dróg wojewódzkich, wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego, zarządów dróg powiatowych, jak również osoby wskazane przez marszałka województwa – w szczególności reprezentujące działające na terenie województwa organizacje pozarządowe, których celem statutowym jest problematyka bezpieczeństwa ruchu drogowego, przy czym marszałek województwa może wskazać nie więcej niż 12 osób. Przewodniczący wrbrd kieruje jej pracami i reprezentuje ją na zewnątrz, otrzymuje od organów, których przedstawiciele są członkami wrbrd sprawozdania i informacje dotyczące realizacji zadań określonych w programach bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz informacje dotyczące stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego, jak również składa przewodniczącemu Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego corocznie, do końca stycznia, sprawozdanie dotyczące stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego na terenie województwa oraz działań realizowanych w tym zakresie. W pracach wrbrd mogą brać udział z głosem doradczym: przedstawiciele organizacji pozarządowych, których statutowy zakres działalności obejmuje zagadnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego, pracownicy naukowi wyższych uczelni lub jednostek badawczo-rozwojowych oraz niezależni eksperci. Obsługę wrbrd zapewnia wyznaczony przez marszałka województwa wojewódzki ośrodek ruchu drogowego (→ Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego).

Wojewódzka Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego

WOJEWODA – jednoosobowy organ terenowej administracji rządowej oraz konstytucyjny przedstawiciel rady ministrów w województwie. W. jest: przedstawicielem rady ministrów w województwie; zwierzchnikiem rządowej administracji zespolonej w województwie; organem rządowej administracji zespolonej w województwie; organem nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego i ich związków pod względem legalności; organem administracji rządowej w województwie, do którego właściwości należą wszystkie sprawy z zakresu administracji rządowej w województwie niezastrzeżone w odrębnych ustawach do właściwości innych organów tej administracji; reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach; organem wyższego stopnia w rozumieniu k.p.a.; organem obowiązanym do zapewniania gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa w województwie w sposób zgodny z zasadami prawidłowej gospodarki. W. powołuje i odwołuje prezes rady ministrów na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej. W. wykonuje zadania przy pomocy wicewojewody/wicewojewodów. Wicewojewodę powołuje i odwołuje prezes rady ministrów na wniosek w. Na stanowisko w. lub wicewojewody może zostać powołana osoba, która: ma obywatelstwo polskie, tytuł zawodowy magistra lub tytuł równorzędny, daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków w., nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe, korzysta z pełni praw publicznych oraz cieszy się nieposzlakowaną opinią. Działalnością wojewodów kieruje premier, odbywa się to za pomocą wytycznych oraz poleceń, a także na podstawie sprawozdawczości z realizacji zadań. Ważnym elementem tego procesu jest również ocena pracy. Głównym kryterium oceny i nadzoru prezesa rady ministrów jest zgodność działań podejmowanych przez w. z polityką prowadzoną przez rząd. Nad działalnością w. sprawuje nadzór także minister właściwy ds. administracji publicznej – pod względem zgodności realizowanych zadań z ogólnie obowiązującymi przepisami prawa, a także pod względem rzetelności i gospodarności w wydatkowaniu środków publicznych. Pozostali ministrowie wykonują swoje uprawnienia wobec w. w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach. W. ma obowiązek udzielania w wyznaczonym terminie właściwemu ministrowi lub centralnemu organowi administracji rządowej żądanych przez nich informacji i wyjaśnień. Spory między wojewodami oraz między wojewodą a ministrem lub centralnym organem administracji rządowej rozstrzyga premier. Może on upoważnić ministra właściwego ds. administracji publicznej do wykonywania, w jego imieniu, przysługujących mu wobec w. uprawnień, z wyjątkiem powoływania i odwoływania w. oraz rozstrzygania sporów między w. a członkiem rady ministrów lub centralnym organem administracji rządowej. W. sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego i ich związków na zasadach określonych w ustawach samorządowych (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Administracja_rz%C4%85dowa">administracja rządowa</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Nadz%C3%B3r_nad_samorz%C4%85dem_terytorialnym">nadzór nad samorządem terytorialnym</a>).

Wojewoda

WIELOLETNIA PROGNOZA FINANSOWA (WPF) – wieloletni (co najmniej czteroletni) plan finansowy jednostki samorządu terytorialnego sporządzany w układzie poszczególnych lat. WPF obejmuje: 1. wieloletni plan dochodów budżetowych, w podziale na dochody bieżące (w tym dochody podatkowe, subwencje i dotacje) oraz dochody majątkowe (w tym ze sprzedaży majątku); 2. wieloletni plan wydatków budżetowych, w podziale na wydatki bieżące (w tym na obsługę długu, gwarancje i poręczenia) i na wydatki majątkowe; 3. wynik budżetu (deficyt lub nadwyżka); 4. wieloletni plan przychodów budżetowych, w tym kwoty kredytów i pożyczek oraz emisji papierów wartościowych; 5. wieloletni plan rozchodów budżetowych, w tym spłaty rat kapitałowych kredytów i pożyczek oraz wykup papierów wartościowych; 6. prognozowaną kwotę długu jednostki samorządu terytorialnego oraz sposób sfinansowania jego spłaty; 7. wynik operacyjny (różnica między dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi); 8. wskaźnik spłaty zobowiązań; 9. przeznaczenie prognozowanej nadwyżki budżetowej; 10. kwoty wydatków bieżących i majątkowych wynikających z limitów wydatków na planowane i realizowane przedsięwzięcia, czyli wieloletnie programy, projekty lub zadania, w tym związane z: programami finansowanymi z udziałem środków UE lub EFTA oraz umowami o partnerstwie publiczno-prywatnym. WPF obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech kolejnych lat. Prognozę kwoty długu sporządza się na okres, na który zaciągnięto oraz planuje się zaciągnąć zobowiązania. WPF stanowi instrument wieloletniego planowania finansowego w JST. Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały w sprawie WFP i jej zmiany należy wyłącznie do zarządu jednostki samorządu terytorialnego. WPF przyjmuje się w formie uchwały organu stanowiącego JST.

Wieloletnia prognoza finansowa

WEBER MAX (1864–1920) – wybitny niemiecki socjolog, filozof, prawnik i ekonomista. Twórca wielu koncepcji, które wywarły przemożny wpływ na współczesną teorię i badania społeczne. Jego zainteresowania ogniskowały się wokół teorii społecznej, metodologii nauk społecznych, socjologii gospodarczej, religii, polityki i prawa, teorii organizacji, a także socjologii historycznej. Weber w swoich badaniach nad społeczeństwem analizował procesy, które legły u podstaw powstania nowoczesnego kapitalizmu i współczesnych społeczeństw. Utrzymywał, że istnieje silny związek między rozwojem kapitalizmu a wartościami protestanckimi. Istotnym wkładem Webera do teorii polityki było wprowadzenie typologii panowania politycznego i jej podział na panowanie tradycyjne, legalne i charyzmatyczne. Wskazywał, że wraz z rozwojem biurokracji nowoczesne państwo coraz bardziej opiera się na racjonalnej, legalistycznej władzy. Weberowski model biurokracji stanowi istotny wkład w teorię organizacji i zasadne jest postrzeganie go jako kamienia węgielnego współczesnej administracji (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Model_biurokracji">model biurokracji</a>). Cechami tej nowoczesnej biurokracji miały być: bezosobowość, racjonalność, specjalizacja, zorientowana na osiągnięcia służba cywilna, wolna od arbitralności i uznaniowości charakteryzujących wcześniejsze sposoby urządzenia aparatu urzędniczego. Jej wyróżnikami były także: monokratyczna hierarchia urzędowa, oparcie na bezosobowych przepisach, dokumentowanie działalności, oddzielanie urzędników od własności, stałość zatrudnienia, kwalifikacje, apolityczność oraz scentralizowana kontrola. Weber, chociaż uważał biurokrację za technicznie dominującą, był zatroskany jej potencjalnie destrukcyjnym wpływem na jednostki. Jego obawy o konsekwencje biurokratyzacji świata społecznego oddaje metafora żelaznej klatki. Klatka jest metaforycznym instrumentem dominującej władzy, w której biurokracja wydaje się być systemem legitymizowania władzy nad jej członkami, neutralizacji ich autonomii oraz sposobu uniformizacji opinii i postaw (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Polityka_a_administracja_wed%C5%82ug_Webera">polityka a administracja według Webera</a>).

Weber Max

<a href="https://encyklopedia.wnpism.uw.edu.pl/eap/organizacje-straznicze">→ organizacje strażnicze</a>

Watchdogi

WARTOŚĆ PUBLICZNA (ang. public value) – w ujęciu mikroekonomicznym wartość użyteczności dostarczonej obywatelowi/klientowi w efekcie wydatkowania środków publicznych. Miarą tak rozumianej w.p. jest relacja oczekiwanych rezultatów do nakładów, a głównymi determinantami jej kreowania są → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Efektywno%C5%9B%C4%87">efektowność</a> i → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Skuteczno%C5%9B%C4%87">skuteczność działania</a>. W tym ujęciu jednostka sektora publicznego kreuje w.p., jeżeli skutecznie realizuje swoją misję przy efektywnym gospodarowaniu środkami publicznymi. Obywatel jest tutaj utożsamiany z konsumentem dóbr publicznych (zasada skuteczności) oraz podatnikiem (zasada efektywności). Obok pojęcia w.p. relację oczekiwanych rezultatów do wydatków publicznych określa się mianem wartości użyteczności publicznej (ang. public service value) lub wartości uzyskanej za wydatki publiczne (ang. value for money). Tak rozumiane pojęcie w.p. (oparte na koncepcji zarządzania wartością w sektorze prywatnym) wprowadził Mark H. Moore w pracy Creating Public Value z 1995 r. W szerszym ujęciu w.p. definiowana jest w odniesieniu do potrzeb obywatela analizowanych z wykorzystaniem triady: obywatel – właściciel i partner, obywatel – klient, obywatel – podatnik. Przy takim podejściu jednostka publiczna dostarcza obywatelom wartość, jeżeli skutecznie i efektywnie realizuje swoją misję i wynikające z niej cele, które zostały wypracowane wspólnie z jej interesariuszami, działając przy tym w sposób transparentny, innowacyjny, partycypacyjny, zgodny z prawem i etyczny oraz zapewniający rozliczalność realizowanych zadań. Wymiarami w.p. zgodnie z powyższym rozumieniem są: efektowność, skuteczność, transparentność, partycypacja, innowacyjność i zdolność do odpowiadania na oczekiwania interesariuszy, rozliczalność oraz przestrzeganie prawa i zasad etycznych.

Wartość publiczna

UNIA METROPOLII POLSKICH – fundacja zrzeszająca 12 polskich wielkich miast, powstała w 1990 r. (jako fundacja od 1993, wpierw działała w formie konwentu prezydentów miast). Celem UMP są: wspieranie rozwoju samorządności terytorialnej i gospodarczej, promocja inicjatyw i działań związanych z tworzeniem i funkcjonowaniem struktur regionalnych i lokalnych, w szczególności powstających na obszarach metropolitalnych, wspólne rozwiązywanie specyficznych problemów wielkich miast, współpraca z organami państwa oraz organizacjami ogólnopolskimi i zagranicznymi oraz międzynarodowymi, dla zwiększenia roli metropolii w państwie i integracji europejskiej. Do UMP należą: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocław. UMP jest członkiem → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Komisja_Wsp%C3%B3lna_Rz%C4%85du_i_Samorz%C4%85du_Terytorialnego">Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego</a> oraz stowarzyszenia Eurocities, jej przedstawiciele zasiadają w Komitecie Regionów UE. Inicjatywa utworzenia UMP narodziła się w Instytucie Miast, założonym przez ekspertów z Poradni Obywatelskiej Towarzystwa Urbanistów Polskich, wówczas miało to być też forum działające na rzecz sieciowego powiązania miast postkomunistycznych z demokratycznymi miastami Europy i świata. Inicjatorzy dostrzegali też wadę w ówczesnej reformie samorządowej, polegającą na nieuwzględnieniu znaczącego zróżnicowania gmin. Postulowano przekazanie maksimum zadań gminom – a duże miasta były tymi, które mogły przejąć ich najwięcej, stąd też hasło „tyle miasta, ile państwa”, w duchu którego utworzono Unię .

Unia Metropolii Polskich

UPARTYJNIENIE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ (nadmierne upolitycznienie) – nadmierna ingerencja polityków w funkcjonowanie administracji publicznej. Upartyjnienie administracji publicznej oznacza zastąpienie kryteriów merytorycznych przy naborze, selekcji, awansie, nagrodach i karach dyscyplinarnych – kryteriami politycznymi. Charakterystyczny dla upartyjnionej administracji publicznej brak stabilności zatrudnienia nie tylko oznacza brak poczucia bezpieczeństwa pracy, brak zabezpieczeń przed jej utratą, ale i wpływa na łatwość poddawania się presji korupcyjnej. Zjawisko upartyjnienia administracji według Barbary Kudryckiej występuje w co najmniej trzech przypadkach: gdy zwiększa się liczba osób z poparciem politycznym, gdy powoływane są w administracji nowe organy polityczne lub opiniodawczo-doradcze oraz gdy władza nie działa na rzecz interesu publicznego, lecz kieruje się interesem partyjnym. Skutkiem nadmiernego upolitycznienia jest też stanowienie polityki zorientowanej bardziej na realizację interesów partii rządzącej niż na dobro wspólne. Rządzenie w przypadku nadmiernego upartyjnienia utożsamiane jest z systemem patronażu, łupów politycznych, w którym administracja publiczna stanowi najważniejszy cel, nagrodę, która należy się zwycięzcom wyborów. Z patologiczną partyjnością łączy się pojęcie nomenklatury partyjnej, oznaczającej zlanie się aparatu partyjnego z aparatem państwowym poprzez kierowanie na stanowiska urzędnicze osób wskazanych i popieranych przez partię polityczną, często pełniących funkcje partyjne. Osoby przyjęte na skutek interwencji politycznej według Jana Bocia przeważnie nie kierują się interesem służby publicznej, nie muszą legitymować się wiedzą, kwalifikacjami i umiejętnościami, lecz tylko posłuszeństwem wobec partii, która skierowała ich do tej pracy. W efekcie upartyjnienie administracji dotyczy także innych działań, w tym o charakterze merytorycznym (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Neutralno%C5%9B%C4%87_polityczna">neutralność polityczna</a>).

Upartyjnienie administracji publicznej

UPROSZCZONE POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE – rodzaj → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Post%C4%99powanie_administracyjne">postępowania administracyjnego</a>, którego celem jest ograniczenie formalizmu czynności dowodowych, szybkie rozpatrywanie spraw oraz szeroka dostępność postępowania dla różnych podmiotów. Przedmiotem rozpoznania w u.p.a. mogą być sprawy nieskomplikowane pod względem faktycznym i prawnym, a ich rodzaj jest z reguły określony w przepisach szczegółowych. Procedury u.p. zostały w Polsce wprowadzone w k.p.a. oraz innych ustawach procesowych – ordynacji podatkowej czy w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Załatwienie sprawy w u.p.a. powinno nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie miesiąca od dnia wszczęcia postępowania. Cechą u.p.a. jest ograniczenie procedury dowodowej do dowodów zgłaszanych przez stronę w chwili wszczęcia p. W u.p.a. strona może wnosić podanie bądź korzystając z gotowego urzędowego formularza – elektronicznego lub dostępnego w urzędzie papierowego, bądź sporządzając w całości podanie samodzielnie. W sprawach rozpoznawanych w u.p.a. stosuje się regulacje o milczącym załatwieniu sprawy (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Milczenie_organ%C3%B3w_administracji_publicznej">milczenie administracji publicznej</a>). Jeżeli jednak w trakcie trwającego już u.p.a. strona wskaże na nowe okoliczności istotne jego dla wyniku, a ich uwzględnienie doprowadzi do jego przedłużenia, to wówczas organ administracji publicznej prowadzi to postępowanie w trybie zwykłym (a nie uproszczonym), o czym niezwłocznie powiadamia stronę. Uproszczony tryb poza Polską stosowany jest w postępowaniu administracyjnym także w Niemczech, Francji, Holandii, Szwecji, Chorwacji, Grecji, Czechach, we Włoszech czy w USA. Polega głównie na ograniczeniu liczby stadiów postępowania, skróceniu terminów rozstrzygania sprawy, zakazie żądania zbędnych zaświadczeń czy uproszczeniu postępowania dowodowego.

Uproszczone postępowanie administracyjne

URYNKOWIENIE USŁUG PUBLICZNYCH – powierzenie świadczenia → usługi publicznej podmiotowi niepublicznemu. Podstawą owego powierzenia jest umowa cywilnoprawna zawarta przez administrację publiczną z zewnętrznym wykonawcą, przy czym może nim być zarówno podmiot działający na zasadzie non profit (→ organizacja pozarządowa), jak i podmiot komercyjny. Podstawą do zawarcia kontraktu jest prawo zamówień publicznych lub ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Wybór wykonawcy powinien być dokonany w ramach konkurencyjnej procedury. Środki na realizację zleconego zadania mogą być przekazywane na różnych zasadach, np.: kontrakt, subwencja, voucher, bon. Mimo zlecenia usługi organizatorem świadczenia pozostaje administracja publiczna, która jest odpowiedzialna za jego realizację, w związku z czym spoczywa na niej obowiązek nadzoru i kontroli wykonawcy. Istotnym warunkiem skutecznego ur.u.p. jest ich standaryzacja, która gwarantuje w miarę równy dostęp, zakres i jakość świadczeń. Celem ur.u.p. jest odejście od monopolu i biurokratyzacji oraz większa konkurencyjność świadczeń, a co za tym idzie – niższe koszty, wyższa jakość, innowacyjność i lepsze dopasowanie do potrzeb klientów. Za powierzaniem usług społecznych zewnętrznym podmiotom przemawia też → zasada pomocniczości. Z działaniem tym wiążą się jednak pewne koszty i ryzyka, np. wydatki wynikające z procedur kontraktowania, doradztwa i kontroli oraz ryzyko, że monopol państwowy zastąpiony zostanie przez monopol prywatny. Szerokie wdrażanie ur.u.p. związane jest z koncepcją → Nowego Zarządzania Publicznego.

Urynkowienie usług publicznych

URZĄD – zespół osób i środków rzeczowych przeznaczony do wykonywania władzy publicznej, w określonym prawem zakresie. U. jest powiązany z → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organ_administracji_publicznej">organem administracji publicznej</a> i stanowi wsparcie merytoryczne i specjalistyczne oraz aparat pomocniczy, by organ mógł wykonywać swoje zadania w należyty sposób. Jest to również wyodrębniona część administracji publicznej, mająca własną nazwę i własne kierownictwo, które ma możliwość wydawania poleceń służbowych. U. występują na szczeblu centralnym, stanowiąc zaplecze dla organów państwowych: Kancelaria Sejmu, Kancelaria Prezydenta RP, ministerstwa itp. Kolejna grupa to u., które wspomagają specjalistyczne centralne organy administracji rządowej podporządkowane prezesowi rady ministrów, ministrom lub radzie ministrów, jakimi są kierownicy służb, inspekcji, straży, komisji, dyrekcji, agencji, urzędów itp. W wykonywaniu zadań pomagają im urzędy: np. Główny Inspektorat Farmaceutyczny, Główny Inspektorat Sanitarny, Komenda Główna Policji, Główny Urząd Miar, Urząd Dozoru Technicznego, Urząd Lotnictwa Cywilnego. Mają one swoje przedstawicielstwa i organy w terenie. W części tworzą również administrację zespoloną na szczeblu województwa i powiatu. Na szczeblu wojewódzkim u. wspierają organy zarówno rządowe – wojewodę (urząd wojewódzki), jak i władze samorządowe – zarząd województwa z marszałkiem na czele oraz sejmik (urząd marszałkowski). Na szczeblu lokalnym służą samorządowym organom gminnym – wójtom i radom gmin (urząd gminy), miejskim – burmistrzom i prezydentom miast oraz radom miast (urząd miasta) czy jednostkom pomocniczym gminy (urząd dzielnicy), a także powiatowym – zarządom powiatu ze starostą na czele oraz radom powiatów (starostwo powiatowe).

Urząd

URZĘDNIK – w szerokim rozumieniu osoba pełniąca służbę w administracji publicznej, będąca funkcjonariuszem państwowym lub samorządowym. W potocznym rozumieniu pojęcie urz. stosowane jest szerzej, także do sfery poza administracją publiczną (np. urzędnik bankowy). W prawie polskim funkcjonuje pojęcie → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Funkcjonariusz_publiczny">funkcjonariusza publicznego</a>, które jest stosowane m.in. w odniesieniu do zatrudnionych w administracji publicznej (jego zakres jest szerszy niż dla pojęcia urz.). W odniesieniu do zatrudnionych w administracji publicznej obowiązują w polskim prawie trzy pragmatyki służbowe: ustawa o służbie cywilnej, ustawa o pracownikach urzędów państwowych oraz ustawa o pracownikach samorządowych. Termin „urzędnik” występuje tylko w dwóch pierwszych. I tak w administracji rządowej „urzędnik służby cywilnej” oznacza osobę zatrudnioną na podstawie → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Mianowanie">mianowania</a> zgodnie z zasadami określonymi w ustawie. Z kolei ustawa o pracownikach urzędów państwowych wyróżnia dwie podstawowe grupy zatrudnionych: urzędników państwowych (którzy muszą spełniać ustawowe wymogi, a odnoszący się do nich wykaz stanowisk określony jest w rozporządzeniu rady ministrów) oraz „innych pracowników”. A zatem w wąskim prawniczym rozumieniu pojęcie „urzędnik” odnosi się do tych dwóch grup (urzędników służby cywilnej i urzędników państwowych). Należy też uwzględnić – dla szerokiego znaczenia terminu – że w pragmatykach służbowych dla administracji rządowej oraz dla samorządowej stosowany jest termin „stanowiska urzędnicze” – i to pojęcie ma znacznie szerszy zakres. W odniesieniu do administracji rządowej odnosi się ono do całej służby cywilnej, gdyż ustawa stanowi, iż korpus służby cywilnej tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych w wymienionych w akcie rodzajach instytucji (co odnosi się do całego zakresu instytucji służby cywilnej). W samorządzie terytorialnym „stanowiska urzędnicze” odnoszą się do tych wszystkich pracowników samorządowych, którzy nie są zatrudnieni na stanowiskach pomocniczych i obsługi (te są określone w odrębnym akcie prawnym). Dalsza ogólna charakterystyka odnosić się będzie do szerokiego rozumienia pojęcia „urzędnik administracji publicznej”. Urzędnicy mogą być wybierani w powszechnych lub pośrednich wyborach, mianowani, powoływani przez określone organy lub mogą być zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Z racji tego, że administracja jest strukturą hierarchiczną, występuje podległość służbowa. W związku z tym urz. musi wykonywać polecenia przełożonych. Wśród urz. wyodrębnić można korpus polityczny, w skład którego wchodzą osoby z nadania politycznego, wskazane przez rządzące partie polityczne, oraz korpus wykonawczy administracji, w skład którego wchodzą osoby spełniające kryteria określane przy → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Nab%C3%B3r">naborze</a> oraz wykazujące się merytoryczną wiedzą. Wyróżnić można kilka grup u.. Pierwszą stanowią osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe (prezydent RP, marszałek sejmu, marszałek senatu, prezes rady ministrów, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie itd.). Drugą grupą są członkowie korpusu służby cywilnej, pracujący w ministerstwach i innych instytucjach administracji rządowej oraz członkowie służby zagranicznej. Następną grupę tworzą pracownicy urzędów państwowych niewchodzących w skład administracji rządowej (takich jak: kancelarie Sejmu, Senatu i Prezydenta RP, Biuro Trybunału Konstytucyjnego, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowe Biuro Wyborcze itp.). Czwartą zaś zatrudnieni w sądach i prokuraturach. Osobny status mają pracownicy Najwyższej Izby Kontroli. Szóstą grupę tworzą pracownicy samorządowi, zatrudnieni w urzędach gmin, miast, starostwach powiatów, urzędach marszałkowskich, a także podległych im jednostkach organizacyjnych itp. W literaturze dotyczącej administracji publicznej używa się zwykle wobec podstawowego korpusu zatrudnionych ogólnego terminu „urzędnik” – np. gdy mowa o etyce urzędniczej, relacjach urzędnik–obywatel, przestępstwach urzędniczych. Szerszy zakres ma termin „służba publiczna”, o którym jest mowa w konstytucji. (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/S%C5%82u%C5%BCba_cywilna">służba cywilna</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Pracownicy_samorz%C4%85dowi">pracownicy samorządowi</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Prawo_dost%C4%99pu_do_s%C5%82u%C5%BCby_publicznej">prawo dostępu do służby publicznej</a>).

Urzędnik

USTANAWIANIE AGENDY (ang. agenda setting) – jedna z teorii nauk o mediach i komunikowaniu. Jest wykorzystywana m.in. do badania kanałów komunikacyjnych, w szczególności: prasy, radia, telewizji. U.a. stanowi wyznacznik rangi informacji w mediach. Podstawy teorii zostały opisane w 1972 r. przez Maxwella McCombsa oraz Donalda L. Shawa. Agenda, czyli inaczej „porządek dzienny”, może być ustalana na podstawie: 1. hierarchii priorytetów, jest wówczas swoistą listą zagadnień sklasyfikowanych według kryterium ważności; 2. wyliczania tematów omawianych – w danym momencie – w prasie; 3. ilości czasu antenowego poświęcanego poszczególnym tematom; 4. wyników badań sondażowych opinii publicznej. U.a. stanowi pewien proces, zarówno po stronie nadawcy informacji, jak również po stronie odbiorcy. Po stronie nadawcy pierwszym etapem są rzeczywiste wydarzenia lub sprawy. W drugim etapie dokonywana jest przez media selekcja informacji, które decydują również o sposobie zaprezentowania (ich charakterystyce). W rezultacie wiedza odbiorców jest kształtowana na podstawie pracy mediów. Po stronie odbiorcy pierwszym etapem jest zainteresowanie się danym tematem, w kolejnej fazie następuje pogłębianie wiedzy i budowanie poglądów oraz postaw względem treści prezentowanych przez media. W wyniku interakcji działania mediów i zainteresowania odbiorców określonymi problemami dochodzi ostatecznie do ustanowienia hierarchii ważności wydarzeń.

Ustanawianie agendy

USTRÓJ MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY  – regulacja ustawowa o charakterze szczególnym określająca strukturę samorządu lokalnego w Warszawie. Ze względu na wielkość tej jednostki samorządu terytorialnego oraz pełnione przez nią funkcje stołeczne (w tym jako siedziby najważniejszych urzędów państwowych), kwestie ustroju władz lokalnych m.st. Warszawy określono w sposób szczególny, przyjmując odrębną ustawę. W II RP odrębną ustawę dla Warszawy przyjęto raz, w 1938, a po 1989 r. czterokrotnie: w 1990, 1994, 1998 oraz w 2002 r. U.m.st.W. wynika z połączenia zadań gminnych oraz powiatowych (jest to miasto na prawach powiatu oraz gmina miejska, największa w Polsce). Miasto zostało podzielone na 18 jednostek pomocniczych – dzielnic. Organem stanowiącym i kontrolnym jest Rada m.st. Warszawy, monokratycznym organem wykonawczym – prezydent m.st. Warszawy. Zadania samorządowe dzielą się na ogólnomiejskie oraz lokalne (pozostawione do dyspozycji dzielnicom). Podział zadań i kompetencji wynika z regulacji ustawowej, aktów prawa miejscowego – Statutu m.st. Warszawy oraz statutów poszczególnych dzielnic oraz uchwał kompetencyjnych (dzielących zadania pomiędzy samorząd stołeczny a samorządy dzielnicowe). Dzielnice nie mają osobowości prawnej, przysługuje ona miastu jako całości. Budżet miejski jest jednolitą uchwałą Rady m.st. Warszawy, zawierającą załączniki dzielnicowe. Dzielnice mają własne organy samorządowe, są to: rada dzielnicy oraz zarząd dzielnicy (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Jednostka_pomocnicza_gminy">jednostka pomocnicza</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Dzielnica">dzielnica</a>).

Ustrój miasta stołecznego Warszawy

USTRÓJ TERYTORIALNY PAŃSTWA – odpowiednie rozczłonkowanie państwa na jednostki terytorialne służące sprawowaniu funkcji publicznej. Obok formy rządów i reżimu politycznego składa się na formę państwa. Pod kątem ustroju terytorialnego można wyróżnić państwa unitarne (p.un.) oraz federacje (fed.). Występują także konfederacje. Unitarność państwa oznacza, że żaden z obszarów państwa nie jest wyposażony w atrybut suwerenności. Suwerenna władza jest umiejscowiona w państwie jednolitym (unitarnym) w jednej z ogólnonarodowych instytucji. Zwierzchność konstytucyjna w p.un. znajduje się w centrum, od jego uznania uzależnione jest istnienie jakiegokolwiek systemu władzy lokalnej. → Dewolucja, przynajmniej w jej aspekcie ustawodawczym, w największym stopniu pozwala na decentralizację w p.un., zbliżając się prawie do przekształcenia w fed. Zdecydowana większość współczesnych państw ma formę unitarną. P.un. mogą przybierać mniej lub bardziej scentralizowaną postać. Są państwa bardzo scentralizowane, w których nie istnieje ani autonomia, ani samorząd. W modelu scentralizowanej władzy państwowej cała władza jest skupiona w centralnych organach państwowych, rządzących w terenie poprzez swych mianowanych pełnomocników (administracji lokalnej jako terenowego przedstawicielstwa centralnego rządu). Współcześnie rzadko spotyka się przykłady skrajnie realizowanego modelu władzy scentralizowanej. Terytorium państwa federacyjnego pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością: składa się ono z terytoriów podmiotów fed. pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji (są to np. landy – Niemcy, kantony – Szwajcaria, stany – USA, Indie, Nigeria, Meksyk). Podmioty fed. rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium; zgodnie z zasadą subordynacji akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem fed. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków fed. Części składowe fed. mogą mieć własny system prawny i sądowy. Parlament związkowy (federalny) jest dwuizbowy: interesy podmiotów fed. reprezentuje izba druga czy też wyższa (np. Senat w USA czy Bundesrat w Niemczech).Występują dwie zasady reprezentowania części składowej (podmiotu fed.): 1. zasada równego przedstawicielstwa, np. w USA po dwóch senatorów z każdego z 50 stanów; 2. zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa w zależności od liczby ludności, np. w Australii, Kanadzie. W fed. istnieje podwójne obywatelstwo. Każdy obywatel, w większości państw (np. RFN, Austrii, USA, Szwajcarii), jest obywatelem związku (fed.) i jego odpowiedniej części składowej (podmiotu fed.). Istnieje podział kompetencji między fed. a jej części składowe, a praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie: 1. dualistyczny federalizm (USA, Meksyk, Brazylia), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie problemów, co do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne, wszystkie pozostałe kwestie niezastrzeżone przez konstytucję należą do kompetencji podmiotów fed. (jak głosi dziesiąta poprawka do konstytucji amerykańskiej: kompetencje nie przekazane władzom federalnym „przysługują nadal poszczególnym stanom bądź ludowi”); 2. zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. kompetencji konkurencyjnych (Austria, Niemcy); 3. trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji (Indie), polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz federalnych i władz podmiotu fed. Istotę fed. stanowi zatem istnienie dwóch względnie autonomicznych szczebli władzy: szczebla fed. i szczebla podmiotów fed. Obowiązki i kompetencje każdego szczebla władzy są zdefiniowane w skodyfikowanej lub pisanej konstytucji. Relacje między centrum a peryferiami są zatem kształtowane przez formalne ramy prawne. Autonomię każdego szczebla gwarantuje zazwyczaj fakt, że żaden nie jest w stanie jednostronnie uchwalić poprawek do konstytucji (np. poprawki do konstytucji USA wymagają poparcia 2/3 obu izb Kongresu oraz 3/4 spośród 50 parlamentów stanowych). Istnieje arbiter konstytucyjny, gdyż przepisy konstytucji są interpretowane przez sąd najwyższy, który jest zatem arbitrem w sytuacji sporu między szczeblem federalnym a stanowym (podmiotu fed.). Władza sądownicza w państwie federalnym, poprzez wyznaczanie obszarów jurysdykcji każdemu ze szczebli, może determinować działanie federalizmu w praktyce, w sposób nieunikniony angażując się w proces polityczny. Centralizacja, która pojawiła się we wszystkich fed. w XX w., była za każdym razem usankcjonowana przez sądy. Główną cechą fed. jest pojęcie podziału suwerenności. Każda fed. jest jednak niepowtarzalna, gdyż stosunki między władzami federalnymi (ogólnonarodowymi) a stanowymi (regionalnymi, podmiotów fed.) są wyznaczane nie tylko przez zasady konstytucyjne, ale także przez szereg czynników natury politycznej, historycznej, geograficznej, kulturowej i społecznej. Aspekty przyczyniające się do powstania fed. to: 1. przyczyny historyczne – fed. tworzone poprzez zjednoczenie pewnej liczby istniejących wspólnot politycznych, które chciały jednak zachować swoją odrębną tożsamość i do pewnego stopnia autonomię (USA); 2. istnienie zewnętrznego zagrożenia lub pragnienie odgrywania bardziej aktywnej roli w stosunkach międzynarodowych (Niemcy); 3. wielkość terytorium (np. Rosja, Australia, Meksyk, Brazylia; poza Chińską Republiką Ludową i Japonią bardzo znaczna część wielkich obszarowo i ludnościowo państw świata to fed.); 4. kulturowa i etniczna niejednorodność (np. Nigeria, Indie, Kanada). Federacja to państwo związkowe, konfederacja natomiast to związek państw. Federacja i konfederacja to państwa złożone. Fed. jest współcześnie najczęściej występującą formą państwa złożonego. Fed. tworzą się przeważnie w wyniku ograniczenia uprawnień państw-członków w ramach konfederacji, wcielenia terytoriów, dobrowolnej umowy między państwami czy dekoncentracji państwa jednolitego (np. Belgia). Konfederacja jest związkiem suwerennych państw powołanym w celu realizacji określonych zamierzeń, które utrzymują swoją osobowość międzynarodową. W dawniejszych czasach dosyć rozpowszechnioną formą konfederacji były unie personalne. Unia realna z kolei była formą bliską fed.

Ustrój terytorialny państwa

USŁUGI PUBLICZNE – usługi świadczone przez państwo jego obywatelom (odbiorcami usług mogą być również osoby prawne mające siedzibę na terenie danego kraju oraz cudzoziemcy przebywający legalnie na jego terytorium), których celem jest interes publiczny i/lub zapewnienie użytkownikom dostępu do dóbr istotnych z punktu widzenia ich kluczowych potrzeb. U.p. mają bardzo zróżnicowany charakter i można je podzielić na trzy obszary: administracyjny, społeczny oraz techniczny. Do obszaru społecznego zaliczymy: opiekę zdrowotną, edukację, pomoc społeczną, kulturę (w tym dostęp do dziedzictwa narodowego), sport, mieszkalnictwo, rynek pracy i bezpieczeństwo publiczne (w tym: wojsko, policja, straż pożarna). W obszarze technicznym wskazać należy przede wszystkim: transport publiczny, telekomunikację, gospodarkę energetyczną, gospodarkę wodną, gospodarkę odpadami i ochronę środowiska. Zadania w zakresie obszaru administracyjnego obejmują m.in: rejestrację danych i wydawanie dokumentów oraz przyznawanie koncesji i zezwoleń. Nową kategorią są od kilku lat tzw. e-usługi, które pozwalają odbiorcom na kontakt internetowy z placówką, np. → Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej (ePUAP) czy Platforma Usług Elektronicznych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (PUE ZUS). U.p. mogą być realizowane bezpośrednio przez podmioty sektora publicznego (np. urzędy), ale możliwy jest również ich outsourcing, w ramach którego administracja publiczna zleca realizację wybranych zadań innej jednostce, organizacjom pozarządowym lub podmiotom prywatnym. (→ urynkowienie usług publicznych).

Usługi publiczne

UGODA ADMINISTRACYJNA – sposób załatwienia sprawy administracyjnej; w polskim prawie rozróżnia się dwa rodzaje: u. zawartą pomiędzy organem administracji a stroną postępowania oraz u. zawieraną pomiędzy stronami postępowania przed organem administracji. W tym drugim przypadku organ administracji pełni rolę zarówno pomiotu, przed którym zawierana jest u., jak i organu zatwierdzającego u. Po zatwierdzeniu u. przez organ administracji wywołuje ona takie same skutki jak → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Decyzja_administracyjna">decyzja administracyjna</a> w konkretnej sprawie. W polskim prawie administracyjnym u. zawierana jest między stronami postępowania przed organem administracji, ale nie jest zbyt częstym rozwiązaniem. Od 2017 r. w k.p.a. wprowadzony jest nowy instrument w celu polubownego rozstrzygnięcia sprawy – mediacja. U. może być zawarta tylko w czasie trwania → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Post%C4%99powanie_administracyjne">postępowania administracyjnego</a> w toczącej się sprawie, zarówno przed organem pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym. Przedmiot u. musi dotyczyć interesu prawnego lub obowiązku stron postępowania oraz winien dopuszczać możliwość pertraktacji co do wyniku sprawy. Organ administracji odpowiada za treść i formę zawieranej u. Treść u. ewidencjonuje wzajemne prawa i obowiązki stron. Zatwierdzając u. organ administracji nadaje przyjętemu w niej rozstrzygnięciu moc prawną. Rozstrzygnięcie sprawy przez zawarcie u. odnotowuje się w aktach sprawy. U. staje się wykonalna wtedy, gdy staje się ostateczna. Jeżeli w trakcie toczącego się postępowania strony nie dojdą do porozumienia i tym samym nie dojdzie do zawarcia u., sprawa zostanie przez organ administracji rozstrzygnięta poprzez decyzję administracyjną. Jeżeli u. zawarto w toku postępowania odwoławczego, to z dniem, w którym postanowienie wydane przez organ odwoławczy staje się ostateczne, traci moc decyzja organu pierwszej instancji (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zasada_polubownego_za%C5%82atwiania_kwestii_spornych">zasada polubownego załatwiania kwestii spornych</a>).

Ugoda administracyjna

UZNANIE ADMINISTRACYJNE – instytucja występująca w prawie i procedurze administracyjnej, umożliwiająca względnie elastyczne działanie organu administracji publicznej w określonych prawem przypadkach. Po pierwsze, może ono polegać na tym, że przy tożsamym stanie faktycznym organ administracji może rozstrzygnąć daną sprawę w różny sposób, a każde rozstrzygnięcie będzie legalne. Po drugie, w pewnych sytuacjach organ administracji może zachować się w określony sposób, przy czym nie jest wskazany stan faktyczny, w którym dane działanie może zostać dokonane (organ może zatem podjąć działania w momencie, w którym uzna to za stosowne). Wreszcie, uzasadnienie działania organu przy opisie stanu faktycznego może być wyrażone w przepisach prawa w sposób nieostry, niedookreślony (np. interes publiczny). Należy podkreślić, że korzystając z instytucji uz.ad. organ administracji publicznej nie ma pełnej swobody ani dowolności w decydowaniu o sposobie zachowania się. Każde działanie administracji publicznej musi odbywać się na podstawie i w granicach prawa, co wynika wprost z przepisów Konstytucji RP. Oznacza to, że uz.ad. w każdym przypadku musi mieć konkretną podstawę prawną i wynikać z obowiązujących regulacji prawnych. Jak wynika z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z wymogami demokratycznego państwa prawnego nie może być mowy o jakimkolwiek „swobodnym”, tzn. w określonych granicach niezwiązanym prawem i niekontrolowanym działaniu administracji. Z instytucji formalnej, ustalającej swobodę, niezwiązaną niczym możliwość rozstrzygania, swobodne uznanie przekształca się jedynie w formę pewnego uelastycznienia administracji, która umożliwia i zobowiązuje odpowiednie organy do zbadania wszystkich okoliczności danego przypadku w celu wyszukania najbardziej właściwego, odpowiadającego prawdzie obiektywnej i swemu celowi rozstrzygnięcia (wyrok TK z 29 września 1993 r., sygn. akt K 17/92, OTK z 1993/II/33). Również w orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się, że korzystając z uz.ad. organ administracji zobowiązany jest szczegółowo zbadać stan faktyczny i utrwalić w aktach wyniki postępowania dowodowego (wyrok NSA z 16 listopada 1999 r., sygn. akt III S.A. 7900/98, SIP LEX nr 47243), a ponadto – podejmując decyzję uznaniową organ administracji stosownie do art. 7 k.p.a. ma obowiązek kierowania się słusznym interesem obywatela, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie interes społeczny ani nie przekracza to możliwości organu administracji publicznej wynikających z przyznanych mu uprawnień i środków prawnych (wyrok NSA z 28 kwietnia 2003 r., sygn. akt II SA 2486/01, SIP Lex nr 149543). Istotne jest również i to, że uznaniowe rozstrzygnięcia administracji publicznej podlegają kontroli sądów administracyjnych w zakresie ewentualnego przekroczenia przez organ administracji upoważnienia ustawowego do wydania określonego rozstrzygnięcia oraz ewentualnego nadużycia instytucji uz.ad. poprzez działanie wbrew jego celom.

Uznanie administracyjne

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE – prawo rzeczowe, pośrednie między prawem własności a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Polega na oddaniu w użytkowanie nieruchomości gruntowej będącej własnością Skarbu Państwa, województwa, powiatu bądź gminy lub związku tych jednostek osobie fizycznej lub prawnej na czas określony 99 lat (wyjątkowo krócej, lecz nie mniej niż 40 lat). Dotyczy głównie gruntów położonych w granicach administracyjnych miast. Od 1 stycznia 2019 r. doszło na mocy ustawy do przekształcenia prawa u.w. „gruntów wykorzystywanych na cele mieszkaniowe” w prawo własności. U.w. jest silnie zbliżone do prawa własności, jednak nie jest z nim tożsame. W doktrynie nie ma jednoznacznego określenia charakteru tej konstrukcji prawnej, ze względu na jej nietypowość. Pozakodeksowe przepisy o u.w. dotyczą przede wszystkim użytkowania gruntów Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego jako formy gospodarowania tymi nieruchomościami. U.w. to prawo, które obciąża grunt (nieruchomość) będący samodzielnym przedmiotem własności. Dlatego nie można ustanowić u.w. na udziale we własności, jeżeli nieruchomość jest przedmiotem współwłasności, a chociażby jeden ze współwłaścicieli nie jest Skarbem Państwa lub jednostką samorządu terytorialnego. Do 1989 r. u.w. było praktycznie jedyną możliwością nabycia gruntów państwowych w miastach.

Użytkowanie wieczyste

TYMCZASOWA NACZELNA RADA GOSPODARCZA – proponowana przez czynnik państwowy w okresie międzywojennym, ale niezrealizowana ogólnopolska reprezentacja życia gospodarczego. W 1925 r. rząd Władysława Grabskiego wniósł do sejmu projekt ustawy o radzie. Miała być powołana do czasu utworzenia stałej → Naczelnej Izby Gospodarczej przewidzianej w Konstytucji z 1921 roku (art. 68), którą można było utworzyć po zorganizowaniu na terenie całego państwa okręgowych izb rolniczych, przemysłowych, handlowych, rzemieślniczych i pracy najemnej – i która nie została powołana. TNRG była wzorowana na rozwiązaniach Narodowej Rady Gospodarczej we Francji. Nie zyskały one uznania w Polsce i ustawa o TNRG nie została uchwalona.

Tymczasowa Naczelna Rada Gospodarcza

TRYBUNAŁ STANU (ang. tribunal of state) – sąd o specjalnych kompetencjach lub o szczególnym znaczeniu; w polskim systemie prawnym powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie za naruszenie konstytucji i ustaw szczególnych. Dotyczy to: przedstawicieli władzy wykonawczej (w szczególności prezydenta RP, członków → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Rada_Ministr%C3%B3w">rady ministrów</a>), prezesa NBP, prezesa NIK, członków KRRiT, a w odniesieniu do prezydenta RP także odpowiedzialności za przestępstwa pospolite i skarbowe. Z kolei wobec członków parlamentu postępowanie może dotyczyć naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, które polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze Skarbu Państwa oraz naruszenia zakazu nabywania majątku ze Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Przewodniczącym TS z urzędu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Członkowie TS są niezależni, podlegają konstytucji i ustawom. O wszczęciu postępowania w większości przypadków decyduje sejm, wobec senatorów – senat, a w odniesieniu do prezydenta RP – Zgromadzenie Narodowe. Jeśli popełniony akt nie stanowi przestępstwa, TS może ukarać osobę fizyczną pozbawieniem jej biernego i czynnego prawa wyborczego (na okres od dwóch do dziesięciu lat) lub zabronić jej zajmowania stanowisk kierowniczych. TS może też orzec jedynie winę oskarżonego. Jeśli popełniony czyn jest przestępstwem, TS nakłada na oskarżonego kary określone przepisami prawa karnego.

Trybunał Stanu

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY (ang. constitutional tribunal) – sąd konstytucyjny; wyodrębniony organ sądownictwa, niezależny od innych władz, powołany do kontroli zgodności z konstytucją ustaw, statutów i umów międzynarodowych oraz innych aktów normatywnych. W modelu anglosaskim (common law) sądową kontrolę konstytucyjności wykonują sądy powszechne. W modelu europejskim kontroli tej dokonują specjalnie do tego powołane sądy lub trybunały. W ramach tego modelu można wyróżnić trzy typy: 1. francuski (abstrakcyjny) – tylko wybrane organy władzy i ewentualnie grupa deputowanych mają prawo zgłaszania wniosku o abstrakcyjną kontrolę konstytucyjności, niezwiązaną z konkretnym przypadkiem, obywatele wyłączeni są z grupy wnioskodawców; 2. niemiecki (konkretny) – wybrane podmioty, w tym obywatele, mogą zgłaszać wnioski o zbadanie konstytucyjności aktu prawnego, na podstawie którego sąd podjął decyzję; tu też sądy mogą wnioskować do TK w formie pytania prejudycjalnego; 3. model włoski (typ pośredni) – łączy oba wcześniej przedstawione modele. W sytuacji kontroli konkretnej stwierdzenie niekonstytucyjności obowiązuje w danej sprawie. Przy kontroli abstrakcyjnej niekonstytucyjna norma prawna usuwana jest z systemu prawnego. W Polsce TK powołano w 1982 r., działalność orzeczniczą rozpoczął w 1986. TK orzeka też w przedmiocie skarg konstytucyjnych, zgodności z konstytucją celów partii politycznych lub ich działalności, rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa, decyduje o istnieniu tymczasowej przeszkody w wypełnianiu obowiązków przez prezydenta RP. Sędziowie TK są niezależni i podlegają tylko konstytucji. Orzeczenia TK są ostateczne.

Trybunał Konstytucyjny

TRANSPARENTNOŚĆ – jedna z cech → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Dobre_rz%C4%85dzenie">dobrego rządzenia</a>, rozumiana jest jako podejmowanie decyzji i ich egzekucja (rządzenie) w sposób jawny i transparentny, w zgodzie z obowiązującym prawem i procedurami. Obejmuje to zarówno kwestie jawności, jak i przejrzystości funkcjonowania władz publicznych: dostęp do informacji (dokumentów); wiedzę o sposobie podejmowania decyzji oraz o tym, kto je podejmuje; zrozumiałość procedury podejmowania decyzji, np. jasnego podziału kompetencyjnego; konsultacje; obowiązek podania przesłanek czyjegość działania. T. nie może być ograniczona do kwestii dostępu do informacji publicznej (a więc np. udostępniania jej bądź w Biuletynie Informacji Publicznej, bądź na wniosek obywatela) – te działania wiążą się z apektem jawności. Z kolei przejrzystość wiąże się z czytelnością tej informacji oraz jasnym sprecyzowaniem procedur. T. to także np. sytuacja, gdy dany podmiot upublicznia informacje o swoim mieniu czy o procesie stanowienia prawa w taki sposób, że owa informacja jest powszechna, przystępna dla każdego zainteresowanego i pozwala na jej przetworzenie i porównywanie bez specjalistycznej wiedzy.

Transparentność

THINK TANK – dosłownie oznacza „zbiornik myśli”; jest nazwą przyjętą dla określenia organizacji i instytucji zajmujących się w zawodowy sposób doradzaniem podmiotom politycznym oraz samodzielnym wypracowaniem propozycji działań państwa i administracji w dziedzinach polityki publicznej, takich jak polityka gospodarcza, polityka społeczna, finanse publiczne, polityka zagraniczna i wojskowa. W języku polskim używa się różnych określeń, takich jak np. kuźnia idei, instytucje badawczo-analityczne, ośrodek analiz itp. Th.t. pełnią wobec administracji różnorakie role, takie jak: 1. ekspercka – przygotowania opinii, ekspertyz, rozwiązań dla administracji na zlecenie jednostek administracji; 2. opiniująca, monitorująca i oceniająca – niezależna od administracji ocena prowadzonej przez nią polityki publicznej; 3. rekrutacyjna – th.t. stanowią źródło rekrutacji na stanowiska polityczne, kierownicze i eksperckie w administracji publicznej; 4. lobbystyczna – część th.t. pełni rolę promocji określonych interesów czy rozwiązań. W tej sytuacji wypełniają funkcje → grupy interesu lub rzeczniczą określonych interesów (advocacy). Th.t. mogą mieć status prawny → organizacji pozarządowych (fundacje i stowarzyszenia) lub spółki. Najczęściej stosuje się formę fundacji (np. w Niemczech czy w USA) lub formy pokrewne (trust). W Polsce mogą przybierać formę organizacji pozarządowych (także organizacji pożytku publicznego). Polskie th.t. to organizacje, które: 1. afiliowane są przy partiach politycznych, organizacjach interesu czy organizacjach pozarządowych; 2. wyrażają określony profil ideowy (np. konserwatywny, liberalny, socjaldemokratyczny), ale pozostają niezależne od partii politycznych, stopień tej niezależności jest bardzo różny; 3. podkreślają swój profesjonalny, a w mniejszym stopniu ideowy charakter (specjalizacja np. w polityce zagranicznej, polityce ekonomicznej). Relacje th.t. z administracją publiczną mają najczęściej charakter doradczy, ekspercki i opiniodawczy. Zdarza się, że wykonują one zakontraktowane usługi doradcze na rzecz administracji, są częścią szerszej koalicji na rzecz określonych rozwiązań promowanych przez administrację, biorą udział w procesach konsultacyjnych organizowanych przez administrację. Inną formą działania na rzecz administracji jest organizowanie debaty publicznej. Istotnym problemem jest konflikt roli niezależnej instytucji z rolą wykonywania na rzecz administracji płatnych przez nią prac. Występuje wtedy – co najmniej potencjalny – konflikt interesów. Kwestią dyskusyjną jest to, czy do th.t. zaliczyć można tworzone przez organy administracji i przy nich afiliowane różnego rodzaju instytuty, ośrodki analityczne, badawcze czy eksperckie. Spotyka się bowiem opinie, że jedną z ważniejszych cech th.t. jest ich niezależność od administracji publicznej (majątkowa, finansowa, kadrowa), bo umożliwia to w pełni realizowanie ich społecznej funkcji.

Think tank

TEORIE SAMORZĄDU – próby odpowiedzi na pytania związane z istotą samorządu, takie jak: czym jest samorząd, co stanowi jego istotę, jak kształtują się relacje pomiędzy organami samorządowymi jako organami władzy lokalnej a organami → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Administracja_rz%C4%85dowa">administracji rządowej</a>, na czym polega specyfika samorządu, jaki jest jego zakres kompetencji. Kolejnym problemem jest także kwestia określenia genezy samorządu. Spór z tym związany doprowadził do ukształtowania się trzech szkół teoretycznych: naturalistycznej, państwowej oraz politycznej t. samorządu terytorialnego. Nie są to jednolite koncepcje, ponieważ pośród ich przedstawicieli, których część można przypisać do różnych nurtów, dochodziło do wielu sporów. W literaturze można spotkać się z opiniami wskazującymi na istnienie także tzw. t. naturalistyczno-państwowej. Choć jest przez niektórych traktowana jako tożsama z teorią państwową, część badaczy traktuje ją jako syntezę t. naturalistycznej i państwowej. Początkowo spór o istotę samorządu toczył się głównie w łonie przedstawicieli nauk prawnych. Z czasem dochodzić do głosu zaczęli badacze z innych dziedzin: socjologii, ekonomii czy politologii, co pozwoliło włączyć do dyskusji o samorządzie terytorialnym takie koncepcje, jak: lokalizm, teoria racjonalnego oraz publicznego wyboru czy koncepcja podwójnego państwa.

Teorie samorządu

TAJEMNICA PAŃSTWOWA I SŁUŻBOWA – terminy prawne funkcjonujące w ramach systemu o → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Ochrona_informacji_niejawnych">ochronie informacji niejawnych</a>, obecnie niestosowane w systemie prawnym (zniesione w 2011 r.). Tajemnica państwowa definiowana była jako rodzaj informacji niejawnych (wymienionych w wykazie załączonym do ustawy), której nieuprawnione ujawnienie mogło spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej dotyczących porządku publicznego, obronności, bezpieczeństwa, stosunków międzynarodowych lub gospodarczych państwa. Tajemnicę służbową definiowano jako informację niejawną niebędącą tajemnicą państwową, uzyskaną w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej.

Tajemnica państwowa i służbowa

SAMOOPODATKOWANIE – dobrowolne zobowiązanie się mieszkańców gminy do przekazywania do jej budżetu określonych wpłat na cele publiczne, ważne dla mieszkańców tejże jednostki terytorialnej, mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy. Wpływy z s. są fakultatywnymi dochodami własnymi gminy i stanowią udział mieszkańców w finansowaniu zadań gminy. Decyzję o s. mieszkańcy mogą podjąć wyłącznie w referendum gminnym (na podstawie ustawy o referendum lokalnym), w którym co najmniej 2/3 ważnych głosów zostanie oddanych za s., przy frekwencji co najmniej 30% uprawnionych do głosowania. W takim przypadku opodatkowaniu podlegają wszyscy mieszkańcy, przez co s. staje się świadczeniem o charakterze przymusowym. S. ma ograniczony zakres czasowy wyznaczony przez cel, dla którego zostało wprowadzone – po zrealizowaniu tego celu to źródło finansowania zadań gminy wygasa. S. jest zatem instrumentem gromadzenia dochodów przez gminę na ściśle określony cel, co powoduje, że nie jest to podatek w rozumieniu prawa podatkowego, lecz wyłącznie sposób gromadzenia środków pieniężnych. W latach 2001–2010 przeprowadzono w skali kraju 34 referenda w sprawie samoopodatkowania. W latach 2011–2014 nie przeprowadzono ani jednego referendum w tej sprawie (dane za www.stat.gov.pl).

Samoopodatkowanie

SAMORZĄD GOSPODARCZY – nieterytorialne, publicznoprawne związki przymusowe występujące jako związki ekonomiczne. Ich oddziaływaniu podlega ściśle określony obszar aktywności gospodarczej pewnej grupy osób, które w sposób zorganizowany i władczy wykonują na równi z organami samorządu terytorialnego zdecentralizowaną część administracji publicznej. Opierając się na tych założeniach należy wyłączyć z zakresu s.g. wszelką działalność, która ogranicza się jedynie do funkcji doradczych w sprawach publicznych lub też wyłącznie do zastępstwa interesów określonych grup przedsiębiorców. Mylenie podmiotów samorządowych mających określone władztwo administracyjne ze stowarzyszeniami funkcjonującymi w sferze gospodarki jest tendencją niepożądaną, wprowadzającą zamęt organizacyjny i kompetencyjny, co w efekcie może prowadzić do zdezawuowania idei s.g. Potencjał s.g. tkwi w jego publicznoprawnym charakterze. Powinien on być zatem wyłanianą w demokratyczny sposób, powszechną i możliwie apolityczną reprezentacją środowiska przedsiębiorców, będącą partnerem tak administracji rządowej, jak i samorządu terytorialnego. Tak definiowany s.g. powinien spełniać dwojakiego rodzaju zadania: 1. poruczone mu wyraźnie przez państwo, tj. przez ustawy i rozporządzenia, w zakresie których występuje w imieniu państwa i współpracuje z władzami rządowymi i samorządowymi; 2. polegające na samodzielnym popieraniu i zaspokajaniu interesu danej grupy gospodarczej z uwzględnieniem swobody działania i prawa samodzielnej decyzji, jak również prawa samostanowienia norm w granicach ustawowych. Instytucjami s.g. są przede wszystkim izby przemysłowo-handlowe, rzemieślnicze i rolnicze. Organizacje te mają określony przez ustawę zakres zadań, które wykonywane są samodzielnie i niezawiśle od innych podmiotów administracji publicznej. Zakres tych zadań jest miarą decentralizacji administracji państwa w sferze gospodarczej; jest też wyrazem zaufania państwa do obligatoryjnie zorganizowanego w izbach czynnika obywatelskiego, a także przekonania, że jest on w sprawach gospodarki lokalnej bardziej kompetentny od urzędników administracji rządowej.

Samorząd gospodarczy

SAMORZĄD SPECJALNY – publicznoprawne związki o charakterze przymusowym, których kompetencji podlega określona sfera działalności zawodowej, gospodarczej, kulturalnej, wyznaniowej czy narodowościowej pewnej kategorii osób. Związki te wykonują w sposób władczy, na równi z organami samorządu terytorialnego, zdecentralizowaną część administracji państwowej. S.s. określany jest niekiedy mianem samorządu nieterytorialnego, co nie jest jednak pojęciem ścisłym, każda bowiem jednostka samorządu nieterytorialnego rozciąga swoją władzę również na pewien obszar. Nie jest to wprawdzie kryterium wyodrębnienia określonego podmiotu samorządowego, jednak istotny element racjonalizujący jego funkcjonowanie – bardziej precyzyjne jest zatem stosowanie pojęcia s.s. W przypadku s.s. zmiana zawodu, sfery działalności gospodarczej czy wyznania, co jest w głównej mierze konsekwencją woli jednostki, daje podstawę do wystąpienia z danego związku samorządowego. Przynależność do s.s. jest zatem przymusowa dopiero w razie zaistnienia pewnych okoliczności, z którymi ustawa łączy obligatoryjność przystąpienia do takiego związku. Zakres działalności s.s. zależy od jakości procesów decentralizacyjnych, poziomu rozwoju gospodarczego i kulturalnego kraju, a przede wszystkim od formy ustrojowej danego państwa. S.s. obejmuje w głównej mierze związki samorządu gospodarczego (np. izby przemysłowo-handlowe, izby rolnicze, izby rzemieślnicze), związki samorządu zawodowego (np. izby adwokackie, izby lekarskie, izby aptekarskie), ale także związki samorządu wyznaniowego oraz związki samorządu mniejszości narodowych. Funkcjonowanie samorządu w wyżej wymienionych obszarach jest miarą demokratyzacji struktur państwa i dążenia do podniesienia poziomu partycypacji obywatelskiej.

Samorząd specjalny

SAMORZĄD ZAWODOWY – stanowi organizacyjną formę zrzeszania się osób wykonujących ten sam zawód, której celem jest m.in. reprezentowanie ich interesów wobec władz państwowych, doskonalenie zawodowe i czuwanie nad etyką wykonywania zawodu oraz ochrona socjalna tychże osób, a także realizowanie szeregu zadań typowych dla związków publicznoprawnych, jak chociażby prowadzenie rejestru osób mających prawo wykonywania danego zawodu. To właśnie publicznoprawny zakres działań s.z. decyduje o jego istocie i wyróżnia go spośród organizacji o charakterze typowo zrzeszeniowym. Elementem łączącym s.z. i samorząd terytorialny jest przynależność do grupy samorządu korporacyjnego, którego jednostką jest związek osób o przymusowym charakterze członkostwa, wyposażony zazwyczaj w osobowość prawną i powołany do wykonywania przez swoje organy określonych zadań administracji publicznej na zasadach samodzielności i niezależności od rządu. Podstawowa różnica pomiędzy oboma typami samorządu dotyczy elementów branych pod uwagę przy wyodrębnianiu tego typu jednostek. Samorząd terytorialny opiera się wyłącznie na kryterium zamieszkania, nie uwzględniając osobistych dążeń wchodzących w jego skład osób, natomiast s.z. zrzesza pewne grupy społeczne ze względu na ich kwalifikacje i odpowiadające im interesy życiowe. Innymi słowy s.z. ma charakter nieterytorialnych, publicznoprawnych związków przymusowych, występujących jako związki personalne. Do 2017 r. przyjęto w Polsce 16 uregulowań rangi ustawowej umożliwiających utworzenie samorządów: adwokackiego, radców prawnych, lekarskiego, lekarsko-weterynaryjnego, notarialnego, pielęgniarek i położnych, aptekarskiego, biegłych rewidentów, doradców podatkowych, komorniczego, architektów, inżynierów budownictwa, rzeczników patentowych, psychologów, kuratorów sądowych, diagnostów laboratoryjnych oraz fizjoterapeutów.

Samorząd zawodowy

SAMORZĄDOWE KOLEGIA ODWOŁAWCZE – państwowe jednostki budżetowe będące organami wyższego stopnia w rozumieniu przepisów k.p.a. i ordynacji podatkowej w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości jednostek samorządu terytorialnego (j.s.t.), o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Głównym zadaniem s.k.o. jest sprawowanie kontroli instancyjnej i nadzoru pozainstancyjnego nad działalnością j.s.t. w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. S.k.o. działają w obszarach swojej właściwości miejscowej, która jest ustalana rozporządzeniem prezesa rady ministrów (rok 2019 – funkcjonuje 49 kolegiów). W skład s.k.o. wchodzą członkowie etatowi i pozaetatowi. Członkostwa w s.k.o. nie można łączyć z innymi funkcjami: mandatem posła lub senatora, mandatem radnego lub członkostwem w organie wykonawczym j.s.t.; zatrudnieniem w urzędzie gminy, starostwie lub urzędzie marszałkowskim; członkostwem w kolegium regionalnej izby obrachunkowej. Etatowego członkostwa kolegium nie można łączyć również z zatrudnieniem na stanowisku sędziego, asesora sądowego i prokuratora oraz zatrudnieniem w tym samym województwie w administracji państwowej. Organami s.k.o. są prezes oraz zgromadzenie ogólne (prezes, wiceprezesi i pozostali członkowie). Do kompetencji prezesa należy w szczególności kierowanie pracami s.k.o, reprezentowanie go na zewnątrz, wyznaczanie przewodniczących składów orzekających czy wydawanie postanowień sygnalizacyjnych (w przypadku stwierdzenia istotnych uchybień w pracy organu j.s.t.). Spośród kompetencji zgromadzenia ogólnego wymienić należy m.in. uchwalanie regulaminu organizacyjnego kolegium, wybór członków komisji konkursowej i kandydatów na prezesa kolegium. S.k.o. są organami właściwymi w szczególności do rozpatrywania odwołań od → decyzji administracyjnych, zażaleń na postanowienia, ponagleń, żądań wznowienia postępowania lub stwierdzania nieważności decyzji. Co do zasady, kolegium orzeka w składzie trzyosobowym po przeprowadzeniu rozprawy lub na posiedzeniu niejawnym. Orzeczenia, co do zasady, wydawane są w formie decyzji albo postanowień. Przy orzekaniu członkowie składów orzekających są związani wyłącznie przepisami powszechnie obowiązującego prawa (niezależność orzekania). Kontrolę nad orzecznictwem s.k.o. sprawują sądy administracyjne, natomiast organem nadzoru w zakresie działalności administracyjnej s.k.o. jest prezes rady ministrów.

Samorządowe kolegia odwoławcze

SAMORZĄDOWY ZAKŁAD BUDŻETOWY – samorządowa jednostka sektora finansów publicznych odpłatnie wykonująca zadania oraz pokrywająca koszty swojej działalności z przychodów własnych. Cechą charakterystyczną s.z.b. jest charakter prawny, który łączy w sobie elementy podmiotu gospodarczego i jednostki realizującej → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zadania_publiczne">zadania publiczne</a>. Przedmiotem działalności s.z.b. jest świadczenie usług o charakterze użyteczności publicznej na rzecz wspólnoty lokalnej (są to usługi odpłatne, z założenia powszechnie dostępne, służące zaspokajaniu określonych potrzeb społeczności lokalnej). W tej formie organizacyjnej wykonywane mogą być wyłącznie zadania własne jednostek samorządu terytorialnego, m.in. w zakresie: gospodarki mieszkaniowej; dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego; wodociągów i zaopatrzenia w wodę; wysypisk; zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną; lokalnego transportu zbiorowego; targowisk i hal targowych; pomocy społecznej; cmentarzy. S.z.b. tworzy, łączy, przekształca i likwiduje organ stanowiący jednostek samorządu terytorialnego. Podstawą ich gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem jednostek samorządu terytorialnego. S.z.b. wpłaca do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nadwyżkę środków obrotowych ustaloną na koniec okresu sprawozdawczego, chyba że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego postanowi inaczej. W planie finansowym s.z.b. mogą nastąpić zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania przychodów i kosztów wyższych od planowanych. S.z.b. może otrzymywać z budżetu jednostek samorządu terytorialnego dotacje. Wsparcie dotacjami z budżetu jednostek samorządu terytorialnego nie może przekroczyć 50% kosztów działalności zakładu.

Samorządowy zakład budżetowy

SEJM – izba niższa polskiego parlamentu, sprawuje razem z senatem władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej. Składa się z 460 posłów, wybory do s. są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. S. jest wybierany na czteroletnią kadencję, ale konstytucja dopuszcza skrócenie kadencji (z zastosowaniem dwóch procedur). Kandydatów na posłów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy. Do s. może być wybrany obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. Ważność wyborów do s. stwierdza Sąd Najwyższy. S. obraduje na posiedzeniach, które są jawne, ale s. może uchylić tajność obrad. Wybiera ze swego grona marszałka s. i wicemarszałków. Powołuje komisje stałe, może powoływać komisje nadzwyczajne oraz komisje śledcze do zbadania konkretnej sprawy. Sprawuje kontrolę nad działalnością organu wykonawczego → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Rada_Ministr%C3%B3w">rady ministrów</a>. S. decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju. Uczestniczy w procesie ustawodawczym, inicjatywa ustawodawcza przysługuje m.in. posłom. S. rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach, uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Ustawę uchwaloną przez s. marszałek przekazuje senatowi, który może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. W dwóch ostatnich przypadkach s. musi odrzucić uchwałę senatu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczy posłów. Uchwaloną ustawę marszałek s. przedstawia do podpisu prezydentowi RP. Prezydent RP może ustawę podpisać, może wystąpić z wnioskiem do → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Trybuna%C5%82_Konstytucyjny">Trybunału Konstytucyjnego</a> o zbadanie zgodności aktu z konstytucją albo może odmówić podpisu i zwrócić ustawę do s. do ponownego rozpatrzenia (tzw. weto ustawodawcze). Wówczas ponowne uchwalenie ustawy przez s. wymaga większości 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent na podjęcie decyzji co do jednej z trzech możliwości ma 21 dni (7 dni w przypadku ustaw pilnych i ustawy budżetowej); po podpisaniu ustawy zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. S. podejmuje również uchwały zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. S. ma prawo zarządzić referendum ogólnokrajowe, decyzje w tej sprawie podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. S. przysługuje funkcja kreacyjna, która polega na powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa (samodzielnie lub za zgodą senatu) lub osób wchodzących w skład tych organów oraz na egzekwowaniu ich odpowiedzialności (przykłady to: członkowie rady ministrów, Trybunału Konstytucyjnego czy Trybunału Stanu, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich czy Rzecznik Praw Dziecka). W przypadkach określonych w konstytucji sejm i senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem marszałka s. lub w jego zastępstwie marszałka senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe.

Sejm

SEJMIK SAMORZĄDOWY – w latach 1990–1998 funkcjonująca w Polsce wspólna reprezentacja wszystkich gmin z obszaru danego województwa, powołana do życia w ramach pierwszej reformy samorządowej w 1990 r. Utworzenie s.s. wynikało z przyjętej wizji jednoszczeblowości, opierającej się na samorządzie lokalnym w postaci gmin. W ocenie twórców reformy koniecznym stało się stworzenie na szczeblu wojewódzkim reprezentacji gmin, mającej być platformą kontaktów z administracją rządową oraz uzgodnień między gminami w przypadku konfliktu interesów. Delegaci do s.s. wybierani byli przez rady gmin spośród radnych – ich liczba zależała od liczby mieszkańców gminy. S.s. działały w trybie sesyjnym. Organami s.s. były zgodnie z ustawą: prezydium (składające się z przewodniczącego, dwóch zastępców oraz sześciu członków, realizowało cześć zadań s.s. między jego sesjami) oraz działające przy s.s. kolegium odwoławcze, orzekające w składzie trzyosobowym ws. odwołań od indywidualnych decyzji administracyjnych wydawanych przez wójta lub burmistrza w zakresie zadań własnych gminy. Liczba członków kolegium określana była przez s.s. Zasady oraz tryb działania s. i jego organów określone były w uchwalonym przez niego regulaminie. W literaturze spotkać się można z opinią klasyfikującą s.s. jako jedną ze zinstytucjonalizowanych form współpracy samorządowej. Od samego początku swojego funkcjonowania s.s. były rozumiane przez twórców reformy samorządowej jako rozwiązanie tymczasowe, które miało zniknąć wraz z powstaniem kolejnych szczebli samorządu terytorialnego, co ostatecznie nastąpiło w 1999 r.

Sejmik samorządowy

SEJMIK WOJEWÓDZTWA – organ stanowiący i kontrolny samorządowego województwa. Pochodzi z samorządowych wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich, odbywających się w głosowaniu tajnym. Kadencja s.woj. trwa pięć lat, licząc od dnia elekcji. S.woj. jest organem o kompetencji ogólnej, uprawnionym do podejmowania i realizowania wszystkich spraw zastrzeżonych do zakresu działania samorządowego woj. Do wyłącznej właściwości s.woj. należy stanowienia aktów prawa miejscowego, w szczególności statutu woj. oraz podejmowanie uchwał dotyczących: zasad gospodarowania mieniem woj., zasad i trybu korzystania z woj. obiektów i urządzeń użyteczności publicznej; strategii rozwoju woj. oraz programów wojewódzkich; planów zagospodarowania przestrzennego; budżetu woj.; przepisów odnoszących się do podatków i opłat lokalnych; określania zasad udzielania dotacji przedmiotowych i podmiotowych woj.; trybu pracy nad projektem uchwały budżetowej; szczegółowości układu wykonawczego budżetu samorządowego woj.; spraw majątkowych samorządowego woj.; rozpatrywania sprawozdań z wykonania budżetu woj., sprawozdań finansowych woj. oraz sprawozdań z wykonania wieloletnich programów woj.; udzielania lub nieudzielania absolutorium zarządowi woj. z tytułu wykonania budżetu samorządowego woj.; wyboru i odwołania zarządu woj. oraz ustalania wynagrodzenia marszałka woj., rozpatrywania sprawozdań z działalności zarządu woj.; powoływania i odwoływania – na wniosek marszałka woj. – skarbnika woj.; powierzania zadań samorządu woj. innym jednostkom samorządu terytorialnego; tworzenia związków, stowarzyszeń, fundacji oraz ich rozwiązywania, a także przystępowania do nich lub występowania z nich; przepisów odnoszących się do organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy organów samorządu woj. S.woj. podejmuje uchwały w sprawie „Priorytetów współpracy zagranicznej województwa” oraz uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej. Pracami s. kieruje wybierany przez s. przewodniczący, przy współpracy (od jednego do trzech) zastępców. Posiedzenia s.w. zwołuje przewodniczący z własnej inicjatywy, nie rzadziej niż raz na kwartał. Posiedzenie nadzwyczajne może wnioskować zarząd woj. bądź grupa co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Radni pracują na posiedzeniach plenarnych rady oraz merytorycznych komisji (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organ_stanowi%C4%85cy_i_kontrolny_samorz%C4%85du_terytorialnego">organ stanowiący i kontrolny samorządu terytorialnego</a>).

Sejmik województwa

SEKRETARZ JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – obowiązkowo tworzone stanowisko w urzędzie gminy, starostwie powiatowym i urzędzie marszałkowskim Stanowisko sekretarza gminy/miasta, powiatu i województwa jest obok stanowiska → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Skarbnik_jednostki_samorz%C4%85du_terytorialnego">skarbnika</a> jednym z dwóch najważniejszych stanowisk administracji samorządowej – są to najbliżsi zawodowi współpracownicy organu wykonawczego. Nabór kandydatów na wolne stanowisko sek. przeprowadza się nie później niż w ciągu trzech miesięcy od zwolnienia stanowiska. Obsadzenie stanowiska sek. nie może nastąpić poprzez powierzenie pełnienia obowiązków. Na stanowisku sek. może być zatrudniona osoba mająca co najmniej czteroletni staż pracy na stanowisku urzędniczym w jednostkach administracji samorządowej, w tym co najmniej dwuletni staż pracy na kierowniczym stanowisku urzędniczym w tych jednostkach lub osoba mająca co najmniej czteroletni staż pracy na stanowisku urzędniczym w jednostkach administracji samorządowej oraz co najmniej dwuletni staż pracy na kierowniczym stanowisku urzędniczym w innych jednostkach sektora finansów publicznych. Do podstawowych zadań sek. należy najczęściej kierowanie pracą urzędu i jej koordynacja, nadzór nad prawidłową techniką prawodawczą, dbałość o rozwój kadry i szkolenia pracowników.

Sekretarz jednostki samorządu terytorialnego

SEKRETARZ STANU DO SPRAW EUROPEJSKICH – stanowisko w strukturach ministerstwa właściwego ds. członkostwa RP w UE (urzędu obsługującego ministra właściwego ds. członkostwa RP w UE, obecnie jest to Ministerstwo Spraw Zagranicznych). Stanowisko sekretarza ds. europejskich istnieje od 2009 r., kiedy to utworzono → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Komitet_do_Spraw_Europejskich">Komitet ds. Europejskich</a>, na czele którego stoi minister właściwy ds. członkostwa RP w UE (jest nim zwykle minister spraw zagranicznych). Minister ten jest reprezentowany właśnie przez sekretarza ds. europejskich (z wyjątkiem sytuacji, w której w posiedzeniu Komitetu bierze udział minister). Strukturami podległymi sekretarzowi ds. europejskich są Departament Komitetu ds. Europejskich oraz Departament Ekonomiczny UE. Od 2015 r. sekretarz ds. europejskich jest jednocześnie pełnomocnikiem prezesa rady ministrów (p.r.min. ) do spraw koordynacji udziału p.r.min. w spotkaniach Rady Europejskiej (RE). Do jego zadań należą: 1. obsługa p.r.min. w zakresie udziału w spotkaniach RE oraz innych spotkaniach szefów państw i rządów UE, w tym z państwami trzecimi; 2. współpraca z doradcami szefów państw i rządów UE oraz koordynowanie kontaktów p.r.min. z przewodniczącym RE, przewodniczącym Komisji Europejskiej i przewodniczącym Parlamentu Europejskiego w związku ze spotkaniami RE; 3. przedstawianie p.r.min. projektów dokumentów dotyczących udziału w spotkaniach RE. Przedstawia on również p.r.min. analizy, oceny oraz wnioski związane z realizacją powierzonych mu zadań oraz roczne sprawozdanie ze swojej działalności. Ponadto w zakresie powierzonych mu obowiązków prezentuje stanowisko p.r.min. na forum międzynarodowym i krajowym. Zadania powyższe realizuje we współpracy z właściwymi organami administracji rządowej oraz KSE, które są jednocześnie zobligowane do współdziałania i udzielania mu wsparcia. Genezy funkcji sekretarza stanu ds. europejskich należy szukać w 1996 r. w strukturze utworzonego wówczas Komitetu Integracji Europejskiej, który był naczelnym organem polskiej administracji w zakresie koordynacji i programowania polityki integracji Polski z UE, składał się z przewodniczącego, którym był zazwyczaj p.r.min., członków – wybranych ministrów i sekretarza będącego szefem Urzędu. Komitet ów realizował swoje zadania za pośrednictwem Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, W 2009 r. zniesiono Komitet Integracji Europejskiej i zastąpiono go Komitetem ds. Europejskich.

Sekretarz stanu do spraw europejskich

SKANDYNAWSKI MODEL ADMINISTRACJI – klasycznym przykładem tego modelu jest administracja szwedzka. W jej rządowej, centralnej części zatrudnionych jest ok. 240 tys. osób. Zdecydowana większość z nich pracuje w 250 agencjach wykonawczych. Tylko niewielka część pracowników obsługuje urzędy ministerialne. Powodem jest tzw. dualizm administracji rządowej. Polega on na istnieniu małych liczebnie ministerstw (realizujących zadania strategiczne) oraz setek agencji rządowych (realizujących zadania wykonawcze). W tym układzie sprawami administracji zajmuje się Ministerstwo Finansów oraz właściwe agencje wykonawcze, w tym głównie Szwedzka Agencja Pracodawców Rządowych (Swedish Agency for Government Employers – SAGE). Jest to rozwiązanie instytucjonalne typowe dla innych państw skandynawskich, jak Dania czy Finlandia. W sferze kadrowej system szwedzki nawiązuje do → modelu pozycyjnego służby cywilnej. Po pierwsze, prawie wszyscy pracownicy są zatrudnieni na podstawie umów o pracę, a nie mianowania. Po drugie, polityka kadrowa jest wysoce zdecentralizowana – realizowana przez indywidualne urzędy w ramach układów zbiorowych. Należy zauważyć, że mimo oparcia stosunków pracy na prawie prywatnym pracownicy publiczni w Szwecji wyróżniają się uczciwością. Czynnikami wzmacniającymi etos urzędniczy jest przejrzystość życia publicznego w tym państwie oraz wysoki poziom kultury politycznej i prawnej społeczeństwa szwedzkiego. Cechami charakterystycznymi modelu skandynawskiego są zatem: dualizm administracji rządowej, decentralizacja zarządzania kadrami z ważną rolą związków zawodowych, brak szczególnego statusu prawnego pracowników publicznych i ich wysoki poziom etyczny. (→ służba cywilna).

Skandynawski model administracji

SKARBNIK JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – stanowisko skarbnika, czyli głównego księgowego budżetu jednostki samorządu terytorialnego, tworzone jest obowiązkowo w każdym urzędzie gminy, starostwie powiatowym i urzędzie marszałkowskim. Stanowisko sk. obok stanowiska → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Sekretarz_jednostki_samorz%C4%85du_terytorialnego">sekretarza</a> jest jednym z dwóch najważniejszych stanowisk administracji samorządowej – są to najbliżsi zawodowi współpracownicy organu wykonawczego. Organem powołującym i odwołującym sk. jest odpowiednio rada gminy/powiatu bądź sejmik województwa na wyłączny wniosek odpowiednio wójta/burmistrza/prezydenta miasta, starosty czy marszałka województwa. Jeżeli czynność prawna w danej jednostce może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata sk. lub osoby przez niego upoważnionej. W przypadku, gdy sk. odmawia kontrasygnaty, lecz dostaje pisemne polecenie zwierzchnika, dokonuje jej, jednocześnie powiadamiając o tym radę/sejmik oraz → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Regionalne_izby_obrachunkowe">regionalną izbę obrachunkową</a>. Do podstawowych zadań sk. należy najczęściej kreowanie polityki finansowej i zapewnianie jej realizacji, wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości, organizowanie jej prowadzenia i ponoszenie odpowiedzialności w tym zakresie, przygotowywanie projektu budżetu i informacji o stanie mienia, opracowywanie prognoz finansowych, negocjowanie z organami administracji rządowej wysokości środków finansowych na przejmowane bądź przekazywane zadania zlecone, opracowywanie okresowych analiz i sprawozdań dotyczących działalności finansowej, organizowanie kontroli finansowej jednostek organizacyjnych, zapewnienie prawidłowego prowadzenia księgowości i ewidencji majątku.

Skarbnik jednostki samorządu terytorialnego

SKUTECZNOŚĆ (ang. effectiveness) – stopień realizacji celów (skutków), czyli stopień, w jakim planowane efekty są osiągnięte w planowanym czasie. Efektami tymi mogą być planowane działania (przykładowo: zorganizowanie imprezy sportowej), produkty (np. lekcje języka obcego), usługi (np. wypożyczanie rowerów) lub rezultaty (np. poziom znajomości języka obcego wśród mieszkańców). S. w ujęciu prakseologicznym jest podstawowym walorem sprawnego działania. Działanie skuteczne w znaczeniu prakseologicznym to działanie pozwalające na zbliżenie się do osiągnięcia określonego celu. W systemie zarządzania wartością publiczną s. odnosi się do relacji: produkt – rezultat i dotyczy stopnia osiągania zamierzonych rezultatów oraz wskazuje, czy dostarczane produkty przyczyniają się do realizacji priorytetów i celów. S. można rozpatrywać w ujęciu operacyjnym oraz strategicznym. W przypadku jednostek sektora publicznego s. w ujęciu operacyjnym oznacza stopień realizacji celów w okresie roku budżetowego. Z kolei s. w ujęciu strategicznym to stopień realizacji wieloletnich celów polityk publicznych lub stopień realizacji potrzeb rozwojowych danej społeczności. Miarami s. są wskaźniki stopnia realizacji celów (efekty faktycznie osiągnięte / efekty planowane) oraz wskaźniki będące relacją rezultatów do produktów (przykładowo: odsetek uczniów, którzy po trzech latach nauki języka angielskiego nabyli umiejętności językowe na poziomie B1).

Skuteczność

SMART – dosł.: sprytny, akronim z jęz. angielskiego odnoszący się do słów: specific, measurable, achievable, relevant, time-bound. Jest to koncepcja stosowana w teorii zarządzania. Odnosi się do sposobu formułowania celu w kontekście tworzenia strategii, programu czy projektu. Wskazuje pięć głównych cech, jakimi powinien charakteryzować się właściwie sformułowany cel. Powinien być on: 1. konkretny (ang. specific), co oznacza jego jasne, jednoznaczne sformułowanie w taki sposób, który umożliwi precyzyjną interpretację zamierzonych dążeń; 2. mierzalny (ang. measurable), co oznacza, że jego realizację można weryfikować za pomocą obiektywnych wskaźników (np. liczbowo, procentowo); 3. osiągalny (ang. achievable), czyli sformułowany w taki sposób, aby przy założonych środkach (np. finansowych i organizacyjnych) można było go skutecznie zrealizować; 4. istotny (ang. relevant) – z punktu widzenia podmiotu, który zadanie realizuje, powinien stanowić wartość dodaną, nową jakość; 5. określony w czasie (ang. time-bound) – należy dokładnie określić ramy czasu przeznaczonego na realizację danego celu, ustanowić harmonogram, z podziałem na etapy oraz wskazać początek i koniec działań. Wyznaczanie celów zgodnie z koncepcją SMART wymaga uważnego przeanalizowania tego, co chcemy osiągnąć. Prawidłowe wyznaczanie celów ułatwia realizację założeń.

SMART

SOLIDARNOŚĆ ZAWODOWA – oznacza wzajemne wsparcie, szczególnie w sytuacjach trudnych, zakaz wypowiadania nieuzasadnionej niekorzystnej opinii o pracy współpracowników, używania pojęć dyskredytujących lub obraźliwych. Takie rozumienie łączy się z pojęciem → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Lojalno%C5%9B%C4%87">lojalności</a>. Dobrze pojęta s.zaw. oznacza nieukrywanie prawdy o nieuczciwym, nieetycznym, łamiącym prawo postępowaniu urzędników administracji publicznej. S.zaw. w administracji publicznej nie wyklucza zjawiska whisteblowing (sygnalizowanie nieprawidłowości; → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/System_zg%C5%82aszania_nadu%C5%BCy%C4%87">system zgłaszania nadużyć</a>). Whisteblowers („świszczące gwizdki”; → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Sygnalista">sygnalista</a>) to pracownicy, którzy w przypadku korupcyjnych zdarzeń w instytucjach, w których są zatrudnieni, informują odpowiednie władze lub opinię publiczną o popełnionych wykroczeniach.

Solidarność zawodowa

SOŁECTWO – rodzaj → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Jednostka_pomocnicza_gminy">jednostki pomocniczej gminy</a> wiejskiej (w gminach miejskich jednostki pomocnicze to zwykle: → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Osiedle">osiedle</a>, <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Dzielnica">dzielnica</a>). Instytucje sołtysa i sołectwa są w Polsce historycznie od wieków wpisane w funkcjonowanie lokalnych społeczności. Organizację i zakres działania s. określa rada gminy odrębnym statutem, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Sta¬tut powinien określać: nazwę i obszar s., zasady i tryb wyboru organów, organizację i zadania organów, zakres zadań przekazywanych im do realizacji. Organem uchwałodawczym w s. jest zebranie wiejskie, a wykonawczym – sołtys. Szczegółowe regulacje dotyczące organizacji zebrania wiejskiego znajdują się w poszczególnych statutach. Z reguły prawo udziału w takim zgromadzeniu mają wszyscy mieszkańcy s. mający czynne prawo wyborcze. Zebranie wiejskie może być zwoływane przez sołtysa, radę sołecką lub organy samorządu gminnego (radę gminy, wójta), a także na wniosek określonej liczby mieszkańców. Statuty zawierają z reguły obowiązek odbywania takich posiedzeń nie rzadziej niż raz w roku. Działalność sołtysa jest wspomagana przez radę sołecką, która nie ma samoistnych kompetencji i jest podmiotem o uprawnieniach doradczych oraz opiniodawczych. Sołtys oraz członkowie rady sołeckiej wybierani są w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców s. uprawnionych do głosowania. W celu realizacji zadań s. ustawa o → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Fundusz_so%C5%82ecki">funduszu sołeckim</a> zezwala na wydzielenie części budżetu gminy z przeznaczeniem na realizację zadań przez s., zapewniając jednocześnie środki z budżetu państwa na dofinansowanie tego funduszu, w zależności od stopnia zamożności gminy.

Sołectwo

PECJALNA STREFA EKONOMICZNA – wyodrębniona administracyjnie część terytorium państwa, przeznaczona do prowadzenia działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach (np. zwolnienia podatkowe, ułatwienia handlowe, specjalne regulacje pracownicze). Dodatkową korzyścią jest fakt, że inwestor może rozpocząć działalność na specjalnie przygotowanym, uzbrojonym terenie. Inwestycje w s.s.e. mogą przyczyniać się do: przyspieszonego rozwoju gospodarczego regionów, rozwoju oraz wykorzystania nowych rozwiązań technicznych i technologicznych w gospodarce państwa, zmniejszenia poziomu bezrobocia, tworzenia nowych miejsc pracy, poprawy zagospodarowania majątku poprzemysłowego i infrastruktury, a także – długofalowo – do zwiększenia konkurencyjności gospodarki państwa, które ustanowiło s.s.e. Do wad inwestowania w s.s.e należą: opłaty administracyjne (np. opłata strefowa na pokrycie kosztów organów zarządzających strefą), obowiązki sprawozdawcze i dodatkowe kontrole skarbowe (np. weryfikacja działalności biznesowej w kontekście przestrzegania reguł koncesji obowiązujących w strefie), ograniczenia rodzajów działalności, która może być prowadzona w strefie (do zaproponowanych przez państwo), podwyższone koszty zakupu gruntów i nieruchomości w strefie (w stosunku do cen rynkowych poza strefą). Zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej w s.s.e. są wydawane przez odpowiednie organy administrujące strefą (np. spółka zarządzająca s.s.e). Organy te mają również za zadanie wspomaganie inwestorów, poprzez np. ułatwianie kontaktów z władzami lokalnymi czy administracją centralną (w zakresie np. zakupu ziemi pod inwestycje, opieki poinwestycyjnej). Współcześnie s.s.e pojawiły się w latach pięćdziesiątych XX w. (Shannon w Irlandii – 1959). Obecnie s.s.e. działają m.in. w Polsce, na Ukrainie, w Chinach.

Specjalna strefa ekonomiczna

SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE (ang. information society) – społeczeństwo, w którym wszystkim osobom umożliwia się wolny dostęp do tworzenia, otrzymywania, udostępniania i wykorzystywania informacji oraz wiedzy, co przyczynia się do ich ekonomicznego, społecznego, politycznego i kulturowego rozwoju. S.i. charakteryzuje się tym, że: wykorzystuje w różnych sferach aktywności społecznej rozwiniętą bazę informacyjną i komunikacyjną; sektor informacyjny ma przewagę nad sektorem przemysłowym w gospodarce; dysponuje rozwiniętymi środkami przetwarzania informacji i komunikowania, a przetwarzanie informacji jest podstawą do tworzenia dochodu narodowego i dostarcza źródła utrzymania większości społeczeństwa. W s.i.: informacja przenika we wszystkie dziedziny życia; wykorzystywana jest coraz większa liczba informacji; na coraz większą skalę stosowana jest komputeryzacja i robotyzacja. W s.i. komunikowanie masowe ma ogromne znaczenie, gdyż przekazywanie informacji stanowi podstawę społeczeństwa, a powstawanie nowych środków komunikacyjnych rozszerza możliwości w tej dziedzinie

Społeczeństwo informacyjne

SPRAWY WEWNĘTRZNE – jeden z głównych obszarów aktywności administracji publicznej. W strukturze kompetencji władz publicznych stanowi współcześnie wyodrębniony → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Dzia%C5%82_administracji_rz%C4%85dowej">dział administracji rządowej</a>. W skład działu s.w. wchodzą przede wszystkim kwestie związane z: ochroną bezpieczeństwa i porządku publicznego; ochroną granicy państwa, kontroli ruchu granicznego i cudzoziemców; polityką migracyjną państwa; zarządzaniem kryzysowym; obroną cywilną; ochroną przeciwpożarową; nadzorem nad ratownictwem górskim i wodnym. W polskiej administracji dochodzą jeszcze zagadnienia: obywatelstwa, ewidencji ludności, dowodów osobistych i paszportów oraz rejestracji stanu cywilnego, w tym zmiany imion i nazwisk. Problematyka resortu s.w. należy do pierwotnego trzonu centralnej administracji państwowej, który wykształcił się na przełomie XVII i XVIII w. we Francji w dobie absolutyzmu. Wówczas uformował się model administracji centralnej oparty na podziale resortowym, co wymagało coraz większej specjalizacji. Wśród pierwotnie wyodrębnionych resortów (klasycznych) znalazły się sprawy: zagraniczne, wojskowe, skarbowość i wymiar sprawiedliwości. Dopiero w czasie rewolucji francuskiej uformował się resort s.w. Trafiły do niego wszystkie te sprawy, dla których zabrakło miejsca w innych resortach. Pierwotnie administracja państwowa pełniła funkcję reglamentacyjno-policyjną. Gros zadań administracji s.w. mieści się w ramach tej funkcji. Z biegiem czasu wraz z postępującą specjalizacją administracja s.w. podlegała stałemu „odchudzaniu”. Innym zjawiskiem w dziedzinie administracji była potrzeba koordynacji działań poszczególnych resortów na szczeblu terenowym. W związku z tym ukształtowały się dwa typy administracji: zespolonej i specjalnej (niezespolonej). Terenowi zwierzchnicy administracji zespolonej przeważnie podlegali szefowi resortu s.w. Immamentną częścią tego resortu zawsze była problematyka → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Bezpiecze%C5%84stwo_publiczne">bezpieczeństwa publicznego</a> i → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Porz%C4%85dek_publiczny">porządku publicznego</a>.

Sprawy wewnętrzne

STAROSTA – członek → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Zarz%C4%85d_powiatu">zarządu powiatu</a> (z.pow.) – kolegialnego organu wykonawczego w powiecie, stojący na jego czele, wybierany przez radę powiatu. Nie jest zaliczany do organów powiatu (pow.) – są nimi: rada powiatu i zarząd powiatu. S. ma uprawnienia organu powiatu, gdy wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości pow. Do kompetencji starosty należy organizacja pracy z.pow. i starostwa powiatowego, w tym: zwoływanie posiedzeń z.pow., przygotowanie materiałów niezbędnych na posiedzenia z.pow., obsługa techniczna posiedzeń z.pow. oraz inne sprawy uznane za niezbędne przez z.pow.; organizowanie pracy starostwa – pełnienie obowiązków kierownika urzędu. Ponadto do s. należy: kierowanie bieżącymi sprawami pow. (wykaz związanych z tym zadań powinien być szczegółowo wymieniony w statucie pow.); reprezentowanie pow. na zewnątrz, zarówno w relacjach z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, administracją rządową, jak i w kontaktach z odpowiednimi jednostkami samorządów lokalnych i regionalnych innych państw; podejmowanie niezbędnych czynności należących do właściwości z.p. w sprawach niecierpiących zwłoki: związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne. W ramach zarządzania kryzysowego do zadań s. należy kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie pow.; realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego oraz realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej.

Starosta

STATUT GMINY – akt prawa miejscowego zawierający przepisy ustrojowo-organizacyjne obowiązujące w gminie. Przepisy s.gm. regulują organizację, zakres i sposób działania gminy. Uchwalenie s.gm. należy do wyłącznej właściwości rady gminy, która jest w tym zakresie związana przepisami ustawy o samorządzie gminnym i ustawami, które przesądzają o ustroju gminy. S.gm. zawiera regulacje dotyczące organizacji wewnętrznej rady gminy, funkcjonowania jej komisji, zasad działania komisji rewizyjnej, pracy wójta/burmistrza/prezydenta miasta oraz zasad tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostek pomocniczych. Ponadto reguluje zasady tworzenia i działania klubów radnych gminy. Częścią s.gm. mogą być załączniki zawierające mapę gminy, opis herbu i flagi gminy, wykaz gminnych jednostek organizacyjnych i pomocniczych. S.gm. nie powinien stanowić wprost powtórzenia przepisów ustawy, nie może również zawierać regulacji z nią sprzecznych. Co prawda zgodnie z konstytucją ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określany jest, w granicach ustaw, przez ich organy stanowiące, ale w świetle ustawy o samorządzie gminnym w przypadku miast na prawach powiatu powyżej 300 tys. mieszkańców projekt statutu wymaga uzgodnienia z prezesem rady ministrów na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej. S.gm. podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Akty_prawa_miejscowego_stanowione_przez_gmin%C4%99">akty prawa miejscowego stanowione przez gminę</a>).

Statut gminy

STATUT JEDNOSTKI POMOCNICZEJ GMINY – akt prawa miejscowego uchwalany przez radę gminy dla jednostki pomocniczej: sołectwa, dzielnicy, osiedla bądź innej. Jednostka pomocnicza gminy stanowi strukturę społeczno-terytorialną, która przejmuje na swoim terytorium realizację zadań publicznych, a jednocześnie nie ma osobowości prawnej. Jednostki pomocnicze mają własne organy uchwałodawcze. Rada gminy uchwalając s.j.p. w szczególności określa: nazwę i obszar działania jednostki; organizację i zadania jej organów; ordynację wyborczą do tych organów; zakres zadań przekazanych jednostce i sposób ich realizacji; formę oraz zakres nadzoru i kontroli realizowanej przez organy gminy nad działalnością organów jednostki. W s.j.p. może być określona także organizacja i zakres działania jednostek niższego rzędu wchodzących w skład danej jednostki. Zgodnie z orzecznictwem, statut każdej jednostki pomocniczej w danej gminie powinien być zindywidualizowany. Przepisy s.j.p. regulują jej organizację, zakres i sposób działania. S.j.p. ma taką samą moc wiążącą jak statut gminy. Organy czuwające nad przestrzeganiem porządku prawnego mają obowiązek uwzględniać postanowienia s.j.p., oceniając prawne aspekty działania np. organów gminy. S.j.p. nie może zawierać regulacji sprzecznych z ustawami. S.j.p. podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Akty_prawa_miejscowego_stanowione_przez_gmin%C4%99">akty prawa miejscowego stanowione przez gminę</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Jednostka_pomocnicza_gminy">jednostka pomocnicza gminy</a>).

Statut jednostki pomocniczej gminy

STATUT POWIATU – akt prawa miejscowego zawierający przepisy ustrojowo-organizacyjne obowiązujące w powiecie. Przepisy s.pow. regulują organizację, zakres i sposób działania powiatu. Uchwalenie s.pow. należy do wyłącznej właściwości rady powiatu, która jest w tym zakresie związana przepisami ustawy o samorządzie powiatowym i ustawami, które przesądzają o ustroju powiatu. S.pow. nie powinien stanowić wprost powtórzenia przepisów ustawy, nie może również zawierać regulacji z nią sprzecznych. S.pow. określa w szczególności organizację wewnętrzną oraz tryb pracy rady i komisji powoływanych przez radę. Oznacza to, że reguluje kwestie dotyczące zwoływania sesji rady powiatu, przygotowania do sesji, zasad głosowania, podejmowania uchwał, statusu radnego. Ponadto określa zasady tworzenia i działania klubów radnych powiatu. W s.pow. uregulowana jest wewnętrzna organizacja komisji rewizyjnej oraz jej uprawnienia, czyli zasady i tryb przeprowadzania kontroli i sprawozdań z prac oraz zasady dotyczące protokołów, wniosków pokontrolnych i obradowania komisji. W s.pow. można określić herb i flagę powiatu. W s.pow. określona jest organizacja wewnętrzna oraz tryb pracy zarządu powiatu, a także kwestia wyboru starosty, wicestarostów i pozostałych członków zarządu. Akt ten reguluje również zasady dostępu mieszkańców do dokumentów oraz korzystania z nich. S.pow. podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Akty_prawa_miejscowego_stanowione_przez_powiat">akty prawa miejscowego stanowione przez powiat</a>).

Statut powiatu

STATUT WOJEWÓDZTWA – akt prawa miejscowego zawierający przepisy ustrojowo-organizacyjne obowiązujące na obszarze województwa. S.w. jest uchwalany przez sejmik województwa po uzgodnieniu z prezesem rady ministrów. Przepisy s.w. regulują organizację, zakres i sposób działania województwa. S.w. nie powinien stanowić wprost powtórzenia przepisów ustawy, nie może również zawierać regulacji z nią sprzecznych. Uchwalenie s.w. należy do wyłącznej właściwości sejmiku, który jest w tym zakresie związany przepisami ustawy o samorządzie województwa i ustawami, które przesądzają o jego ustroju. S.w. zawiera regulacje dotyczące organizacji wewnętrznej sejmiku oraz jego komisji i zasad działania komisji rewizyjnej. Reguluje także zasady tworzenia i działania klubów radnych. W s.w. określona jest organizacja wewnętrzna oraz tryb pracy zarządu województwa, a także kwestia wyboru marszałka, wicemarszałków i pozostałych członków zarządu. Akt ten określa również zasady dostępu mieszkańców do dokumentów oraz korzystania z nich. S.w. podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Akty_prawa_miejscowego_stanowione_przez_samorz%C4%85dowe_wojew%C3%B3dztwo">akty prawa miejscowego stanowione przez województwo</a>).

Statut województwa

STOSUNKI MIĘDZYRZĄDOWE, INTERGOVERNMENTAL RELATIONS – pojęcie stosowane w szczególności w anglosaskich krajach federalnych (USA, Kanada, Australia), dotyczące relacji o charakterze sieciowym pomiędzy różnymi władzami publicznymi, o charakterze dzielenia władzy publicznej wymiany, rywalizacji, negocjacji, kooperacji, w obszarze realizacji zadań państwa. Stos.międzyrz. nazywane są „federalizmem w działaniu”. Podmioty stos.międzyrz. dzielą, wymieniają zasoby i działania dla realizacji uzgodnionych celów. Przyczyną wzrostu znaczenia stos.międzyrz. są problemy, które przekraczają konstytucyjnie rozgraniczone kompetencje rządu centralnego i podmiotów federacji (stanów, prowincji, krajów itp.) oraz wzrastające współzależności pomiędzy politykami publicznymi realizowanymi na różnych poziomach władz publicznych. Stos.międzyrz. zakładają najczęściej zinstytucjonalizowane formy współpracy pomiędzy rządem centralnym a podmiotami federacji oraz innymi jednostkami samorządowymi w postaci np. „szczytów” administracyjnych, rad, komitetów międzyrządowych o charakterze ogólnym i branżowym (np. do spraw systemu finansów federalnych, polityki społecznej i edukacyjnej.). W przeciwieństwie do rozstrzygnięć o charakterze ustrojowym dotyczących federacyjnej struktury państwa, stos.międzyrz. dotyczą codziennej kooperacji pomiędzy rządami (poziomu centralnego, podmiotów federacji) w obszarach wspólnej lub koniecznej odpowiedzialności. Formy stos.międzyrz. ulegają zmianie w związku w ewolucją form federalizmu (wykonawczy, kooperatywny, fiskalny itp.). Generalną ramą stos.międzyrz. są relacje konstytucyjne. Istotnymi elementami stos.międzyrz. są kwestie poddziału odpowiedzialności za zadania publiczne, negocjacje dotyczące finansowania programów realizowanych w krajach federacji przez rząd centralny. W naukach politycznych obserwować można tendencję do poszerzania pojęcia stos.międzyrz. na władze samorządowe, nie tylko w krajach o ustroju federalnym. Dotyczy to w szczególności krajów o silnej pozycji władz samorządowych i stosujących → zasadę pomocniczości (subsydiarności).

Stosunki międzyrządowe

STOWARZYSZENIA GMIN – tworzone są przez gminne jednostki samorządu terytorialnego (ale w ich skład mogą wchodzić także powiaty i województwa) w celu wspierania idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów. Zasady, organizację i tryb pracy reguluje statut. Jednostki samorządu terytorialnego zainteresowane utworzeniem s.gm. wypracowują zasady przyszłego funkcjonowania. Procedurę utworzenia s.g. rozpoczyna uchwała walnego zgromadzenia dotycząca tworzenia s.gm. (lub przystąpienia do istniejącego). Za wykonanie uchwały odpowiada organ wykonawczy gminy. S.gm. są wpisywane do Krajowego Rejestru Sądowego – w części dotyczącej stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Podstawowymi celami s.gm. są: wspólne wykonywanie zadań publicznych polegające na upowszechnianiu idei samorządu terytorialnego, wypowiadanie się na temat projektowanych regulacji dotyczących tego szczebla samorządu terytorialnego, realizowanie innych działań publicznych, prowadzenie działalności informacyjno-edukacyjnej na rzecz gmin-członków stowarzyszenia, identyfikowanie wspólnych interesów i wymiana informacji. Przysługujące gminom uprawnienia mogą być realizowane m.in. poprzez udział w pracach komisji sejmowych bądź → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Komisja_Wsp%C3%B3lna_Rz%C4%85du_i_Samorz%C4%85du_Terytorialnego">Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego</a>. S.gm. mogą uzyskać status → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organizacja_po%C5%BCytku_publicznego">organizacji pożytku publicznego</a>, co pozwala na podejmowanie szerokiej współpracy z organami administracji publicznej. S.gm. jako → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organizacja_pozarz%C4%85dowa">organizacja pozarządowa</a> może wchodzić w skład → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Partnerstwo_publiczno-prywatne">partnerstwa publiczno-prywatnego</a>.

Stowarzyszenia gmin

STOWARZYSZENIE (ang. association) – jest prawną formą organizacji społeczeństwa, realizacją konstytucyjnego prawa do zrzeszania się obywateli, powoływaną dla realizacji celów i potrzeb społecznych prawnie dozwolonych. S. jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Dobrowolność s. przejawia się w dowolności tworzenia, przystępowania i występowania, samorządność podkreśla samodzielność i niezależność działania od innych podmiotów, trwałość wskazuje na możliwość funkcjonowania stowarzyszenia niezależnie od liczby członków (pod warunkiem spełniania wymogów określonych w prawie), a uwarunkowanych rodzajem s.: → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Stowarzyszenie_zwyk%C5%82e">stowarzyszenie zwykłe</a> – minimum trzech członków, → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Stowarzyszenie_rejestrowe">stowarzyszenie rejestrowe</a> – minimum siedmiu członków. Niezarobkowy charakter s. podkreśla podejmowanie działalności z myślą o realizacji potrzeb, a nie osiąganiu zysku. S. może, ale nie musi, podejmować działalności społecznie użyteczną. Może prowadzić działania wyłącznie na rzecz swoich członków. Najważniejsze decyzje podejmują wszyscy członkowie s. na walnym zebraniu członków, zarząd reprezentuje s. na zewnątrz i wykonuje powierzone mu zadania, kontrolą ich wykonania zajmuje się komisja rewizyjna (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organizacja_pozarz%C4%85dowa">organizacja pozarządowa</a>).

Stowarzyszenie

STOWARZYSZENIE REJESTROWE – prawna forma organizowania się obywateli (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Stowarzyszenie">stowarzyszenie</a>). Do założenia s.r. potrzeba co najmniej siedmiu członków – pełnoletnich obywateli polskich, mających pełnię praw publicznych. Podstawy funkcjonowania określa statut zawierający: nazwę, cele prowadzenia działalności i środki działania, dane dotyczące miejsca podejmowania działalności, sposób nabycia i utratę członkostwa, zasady otrzymywania wynagrodzenia przez członków s.r., zasady wyboru władz, w tym organu nadzoru wewnętrznego (tryb powoływania/odwoływania, kompetencje, sposób reprezentacji oraz warunki określające ważność podejmowanych uchwał), zasady wprowadzania zmian w statucie oraz zasady dotyczące rozwiązania. S.r. podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. S.r. ma osobowość prawną. S.r. musi uzyskać numery REGON i NIP oraz prowadzić bieżącą księgowość, sporządzać roczne sprawozdanie finansowe ze swojej działalności i składać je do właściwego urzędu skarbowego. W zakresie zgodności z przepisami prawa i statutu s.r. jest nadzorowane przez starostę/prezydenta miasta. S.r. może tworzyć terenowe jednostki organizacyjne, prowadzić odpłatną działalność pożytku publicznego oraz działalność gospodarczą, z której zysk powinien być przeznaczony na realizację celów statutowych. Może tworzyć związki stowarzyszeń, składających się z co najmniej trzech s.r. lub innych osób prawnych (za wyjątkiem → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Fundacja">fundacji</a>, które nie mogą samodzielnie tworzyć związku stowarzyszeń, ale mogą być członkami wspierającymi) (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organizacja_pozarz%C4%85dowa">organizacja pozarządowa</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organizacja_po%C5%BCytku_publicznego">organizacji pożytku publicznego</a>).

Stowarzyszenie rejestrowe

STOWARZYSZENIE ZWYKŁE – to uproszczona prawna forma organizowania się obywateli (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Stowarzyszenie">stowarzyszenie</a>). Do jego założenia potrzeba trzech członków – pełnoletnich obywateli, mających polskie obywatelstwo i pełnię praw publicznych. Członkami-założycielami mogą być wyłącznie osoby fizyczne, które składają wniosek o wpisanie s. do ewidencji stowarzyszeń zwykłych prowadzonych we właściwym dla siedziby s. starostwie lub urzędzie miasta. Podstawy funkcjonowania s.z. określone są w regulaminie, zawierającym informacje na temat: nazwy, celu/celach prowadzenia działalności i środkach działania, siedzibie i terenie prowadzenia działalności, sposobie nabycia i utraty członkostwa, zasad wyboru przedstawiciela lub zarządu (wówczas określa tryb powoływania/odwoływania, kompetencje, sposób reprezentacji oraz warunki określające ważność podejmowanych uchwał), zasad zmiany regulaminu i zasad dotyczących rozwiązania. Ponadto regulamin może zawierać informacje o źródłach finansowania prowadzonej działalności. S.z. musi uzyskać numery REGON i NIP oraz prowadzić bieżącą księgowość, sporządzać roczne sprawozdanie finansowe ze swojej działalności i składać je do właściwego urzędu skarbowego. W zakresie zgodności z przepisami prawa i regulaminu s.z. jest nadzorowane przez starostę/prezydenta miasta. S.z. nie ma osobowości prawnej, nie może tworzyć oddziałów terenowych, łączyć się w związki stowarzyszeń, zrzeszać osób prawnych, prowadzić działalności gospodarczej i odpłatnej działalności pożytku publicznego. S.z. ma zdolność do czynności prawnych, może zaciągać zobowiązania, nabywać prawa oraz być stroną w postępowaniach sądowych. Może też – po spełnieniu przewidzianych prawem warunków – uzyskać status → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organizacja_po%C5%BCytku_publicznego">organizacji pożytku publicznego</a>, a także przekształcić się w → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Stowarzyszenie_rejestrowe">stowarzyszenie rejestrowe</a>. Aby uzyskać status organizacji pożytku publicznego s.z. nie może podejmować działań wyłącznie na rzecz własnych członków (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organizacja_pozarz%C4%85dowa">organizacja pozarządowa</a>; <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Organizacja_po%C5%BCytku_publicznego">organizacja pożytku publicznego</a>).

Stowarzyszenie zwykłe

STRAJK W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ – uznane w krajach demokratycznych o społecznej gospodarce rynkowej prawo do powstrzymania się od pracy (prawo do strajku i protestów pracowniczych) w odniesieniu do administracji publicznej podlega – w różnym stopniu w różnych krajach – określonym ograniczeniom w związku z charakterem pracy w tym sektorze (ciągłość państwa, zapewnienie podstawowych dóbr publicznych – jak obrona narodowa, bezpieczeństwo, wymiar sprawiedliwości, służba zdrowia). Konwencja nr 151 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej pozwala państwom na określenie sfer, w których prawo do strajku może być ograniczone lub zawieszone. Nie może to jednak oznaczać, poza ściśle określonymi wyjątkami, zawieszenia istoty prawa do artykułowania swoich interesów pracowniczych poprzez inne procedury – np. sporu zbiorowego, mediacji, niestrajkowych form przedstawiania swoich postulatów (petycje, demonstracje). W praktyce państwa w różnorodny sposób regulują zagadnienie strajku w administracji publicznej, dopuszczając stosowanie tej formy protestu, lecz różnicując to w odniesieniu do poszczególnych działów administracji publicznej, jak również rodzajów stanowisk (kierownicze, merytoryczne, pomocnicze). Po części wynika to z przyjętego modelu → służby cywilnej. Im bardziej dany system jest zbliżony do systemu rynkowego i im bardziej stosuje formy przetargu zbiorowego oraz nie zawiera ograniczeń w zrzeszaniu się w administracji publicznej, tym bardziej (choć nadal z ograniczeniami) możliwe jest stosowanie prawa do strajku. Z kolei w państwach o publicznej regulacji stosunków pracy w administracji publicznej zakres prawa do strajku jest węższy. (→ związki zawodowe w administracji publicznej).

Strajk w administracji publicznej

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA – długookresowy dokument strategiczny samorządu województwa, który określa wizję rozwoju, wyznacza cele oraz główne działania zmierzające do ich osiągnięcia; jego opracowanie ma charakter obligatoryjny. Analiza trendów rozwojowych poprzedzona jest diagnozą sytuacji społeczno-gospodarczej województwa, która stanowi uzasadnienie dla działań planowanych w strategii. Jest to zatem koncepcja przygotowywana na podstawie procesu planowania przyszłego rozwoju. Najważniejsze cechy, które powinna mieć s.r.w., to: zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego, oparcie rozwoju na elementach środowiska materialnego, podporządkowanie bieżących działań długookresowym celom strategicznym, prognoza trendów rozwojowych w okresie objętym strategią, pobudzanie aktywności gospodarczej, podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, aktywny udział władz i społeczeństwa w procesie projektowania i realizacji strategii, źródło informacji dla podmiotów instytucjonalnych i społeczeństwa na temat działań planowanych w województwie. Po przyjęciu przez sejmik województwa uchwały w sprawie s.r.w. jest ona przedkładana do wiadomości ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego. S.r.w. podlega aktualizacji, jeśli wymaga tego sytuacja społeczno-gospodarcza lub przestrzenna województwa. S.r.w. jest realizowana przez programy rozwoju, → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Regionalny_program_operacyjny">regionalny program operacyjny</a>, program służący realizacji umowy partnerstwa i kontrakt terytorialny. Samorząd województwa może wystąpić o dofinansowanie realizacji strategii ze środków budżetu państwa lub środków pochodzących z budżetu UE.

Strategia rozwoju województwa

STRAŻ GMINNA/MIEJSKA – umundurowana formacja tworzona przez radę gminy (wiejskiej czy miejskiej), która ma służyć do ochrony → porządku publicznego na terenie gminy. Nadzór nad działalnością straży sprawuje wójt/burmistrz/prezydent miasta, a w zakresie fachowym – Komendant Główny Policji poprzez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Do jej zadań należy: ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych, czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego, kontrola publicznego transportu zbiorowego, współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomoc w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń, ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej, współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych. S.gm./m. została utworzona siedem lat po reformie samorządowej z 1990 r. (do tego czasu po zmianach ustrojowych zapoczątkowanych w 1989 r. działały straże miejskie na podstawie ustawy o policji z 1990 r.), działa na podstawie odrębnej ustawy. Samorząd terytorialny powołany jest do zaspokajania zbiorowych potrzeb społeczności lokalnych. Jedną z nich jest potrzeba poczucia bezpieczeństwa osobistego jej członków. Jednocześnie jako podmiot administracji publicznej realizuje zadania z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochrony przeciwpożarowej i zarządzania kryzysowego. Zakres tych zadań uzależniony jest od stopnia decentralizacji władzy publicznej. Jednostki samorządu terytorialnego realizują te zadania poprzez uprawnienia do wydawania aktów prawa administracyjnego w obszarze bezpieczeństwa obywateli, oddziaływanie na działalność państwowych instytucji, w tym przede wszystkim na policję. Samorząd terytorialny, zwłaszcza na poziomie lokalnym, może też tworzyć własne samorządowe służby policyjne w formie podległej jednostki organizacyjnej. W Europie mieliśmy do czynienia z dwoma modelami udziału samorządu terytorialnego w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. W pierwszym, który funkcjonował do połowy lat sześćdziesiątych XX w. w krajach skandynawskich, jedynym podmiotem odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa były policje samorządowe bez udziału państwa. Częstszym rozwiązaniem organizacyjnym jest model dualistyczny – na poziomie lokalnym obok formacji państwowych działają samorządowe policje.

Straż gminna/miejska

STREET LEVEL BUREAUCRATS – pojęcie oznaczające rodzaj → funkcjonariuszy publicznych mających bezpośredni kontakt z obywatelem (administracja pierwszego kontaktu), stosowane w szczególności w amerykańskich naukach społecznych. W polskiej literaturze pojawiły się określenia „urzędnicy/biurokracja pierwszego kontaktu”. Do tej grupy funkcjonariuszy należą przede wszystkim policjanci, przedstawiciele publicznych służb zabezpieczenia społecznego (urzędnicy pomocy społecznej i służb zatrudnienia), nauczyciele, przedstawiciele służb fiskalnych państwa czy urzędnicy samorządowi. Znaczenie s.l.b. polega przede wszystkim na tym, że – po pierwsze – ich sposób pracy i podejście do obywatela silnie wpływają na postrzeganie państwa jako sprawnego czy nastawionego proobywatelsko. Dla większości obywateli ich styczność z państwem to nie kontakt z najwyższymi funkcjonariuszami (premierem, ministrem czy prezydentem), ale codzienne, powtarzalne relacje z funkcjonariuszami bezpośrednio wykonującymi politykę państwa. Kontakt z s.l.b. w znacznym stopniu determinuje poziom zaufania do państwa i identyfikacji z nim. Po drugie – s.l.b. mają silny wpływ na jakość i zakres wdrażania → polityk publicznych, o których zadecydowano na poziomie rządowym (centrum państwa). Przy tym powszechnie uważa się, że s.l.b. mają zdolność do sabotowania realizacji celów, które nie są zgodne z ich postrzeganiem właściwej polityki publicznej lub które są niezgodne z korporacyjnymi interesami. Siła oddziaływania s.l.b. wynika także z koniecznego w praktycznym wykonywaniu władzy publicznej marginesu uznaniowości, jakim dysponują w trakcie świadczenia usług i załatwiania spraw obywateli. Przy czym częsty brak zasobów w ich dyspozycji powoduje stosowanie uproszczonych procedur, zaniżanie standardów, naginanie regulacji itp., co ma wpływ na jakość i zakres świadczonych przez nich usług publicznych. Siła s.l.b. wynika także z faktu, iż w szeregach tej grupy zawodowej występuje duży poziom uzwiązkowienia. Generalnie – postawy, motywacje i interesy s.l.b. mają istotne znaczenie dla codziennego funkcjonowania państwa i jego relacji z obywatelami.

Street level bureaucrats

SUBWENCJA – oznacza dwa instrumenty finansowe: subwencje ogólne, przekazywane z budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego oraz subwencje przeznaczone na działalność statutową partii politycznych (omówiony zostanie pierwszy rodzaj). Z punktu widzenia samorządu terytorialnego sub. – obok dotacji celowych i dochodów własnych – stanowią jedno z trzech głównych źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Cechą wyróżniającą sub. ogólnej jest jej obligatoryjny, bezzwrotny i nieodpłatny charakter, a także brak konkretnego przeznaczenia przekazywanych środków finansowych. Innymi słowy, jednostka otrzymująca sub. może nią swobodnie dysponować, co odróżnia tę formę transferów z budżetu państwa od dotacji celowych, których przeznaczenie jest z góry określone. Podstawową rolą sub. ogólnej jest finansowanie zadań jednostek samorządu terytorialnego z zakresu oświaty, a ponadto wsparcie jednostek samorządowych słabszych ekonomicznie. System subwencjonowania jednostek samorządu terytorialnego jest bardzo złożony i skomplikowany. Sub. ogólna składa się z części wyrównawczej (zawierającej kwotę podstawową i uzupełniającą), części równoważącej (dla gmin i powiatów) oraz regionalnej (dla województw) oraz największej z nich – części oświatowej. Kwoty przeznaczone dla każdej jednostki samorządu terytorialnego w ramach poszczególnych części sub. ogólnej obliczane są na podstawie algorytmów uwzględniających szereg czynników, takich jak m.in. dochody jednostek samorządu terytorialnego z udziału w podatkach dochodowych, gęstość zaludnienia, stopa bezrobocia, liczba mieszkańców, wydatki z zakresu pomocy społecznej, powierzchnia dróg powiatowych i wojewódzkich, PKB na mieszkańca, typy placówek oświatowych, liczba uczniów itd. Ponadto na podstawie wskaźnika dochodów podatkowych ustalane są kwoty, które najzamożniejsze jednostek samorządu terytorialnego obowiązane są przekazywać do budżetu państwa (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Janosikowe">janosikowe</a>). Sub. ogólna stanowi bardzo istotne źródło dochodów jednostek samorządu terytorialnego, a jej wielkość rokrocznie wzrasta. Dla przykładu – w 1999 r. kwota sub. ogólnej przekazana jednostek samorządu terytorialnego wyniosła nieco ponad 22 mld zł, podczas gdy w 2016 r. wartość ta przekroczyła 52 mld zł. Udział sub. w dochodach jednostek samorządu terytorialnego ogółem wynosi ok. 25%.

Subwencja

SYGNALISTA (ang. whistleblower, od to blow the whistle – użyć gwizdka, w znaczeniu „podnieść alarm”) – określenie pracownika, który poinformował o nieprawidłowości (lub podejrzeniu jej wystąpienia) w interesie publicznym. Przekazywanie informacji przez s. na gruncie prawa nazywane jest ujawnianiem podlegającym ochronie (ang. protected disclosure). Aby s. została przyznana ochrona przed potencjalnymi represjami, muszą być spełnione określone warunki, przy czym te najbardziej podstawowe to: 1. dokonanie zgłoszenia w interesie publicznym – s. przekazuje informację mającą związek z obroną dobra wspólnego, nie robi tego dla własnej korzyści ani w imię osobistego interesu; 2. dokonanie zgłoszenia w dobrej wierze (bona fides) – s. w momencie raportowania ma uzasadnione przekonanie, że ujawniona przez niego informacja jest prawdziwa, co w toku dalszego śledztwa może znaleźć potwierdzenie lub nie. S. charakteryzuje się tym, że jest to obecny lub były członek organizacji, do której odnoszą się zgłaszane przez niego informacje, oraz że jest to osoba, która sama nie jest uprawniona do podjęcia działań zaradczych wobec wykrytych nieprawidłowości, niezależnie od tego, czy ujawnia przy tym swoją tożsamość oraz czy czyni to z zawodowego obowiązku (jak audytor), czy też nie. S. zgłasza informację do właściwego (upoważnionego) organu zdolnego do zbadania sprawy, wewnątrz lub na zewnątrz organizacji, a jeżeli taki nie istnieje lub jego wiarygodność jest wątpliwa, ujawnia ją bezpośrednio opinii publicznej. Za s. nie uznaje się osoby przekazującej informacje, która zdaje sobie sprawę z ich fałszywości, zdobyła je łamiąc przy tym prawo lub pozostaje zaangażowana w nielegalne praktyki. Po raz pierwszy terminu whistleblowing użył amerykański adwokat występujący w sprawach konsumentów Ralph Nader w 1972 r., rozumiejąc przez to działanie osób, które w przekonaniu, że interes publiczny jest ważniejszy od partykularnego interesu organizacji, dla której pracują, informują o występowaniu w miejscu pracy korupcji oraz nielegalnych i nieuczciwych praktyk. Termin „sygnalista” wszedł do debaty publicznej oraz obiegu medialnego w Polsce w pierwszej dekadzie XXI w., kiedy wypromowała go koalicja organizacji pozarządowych działających na rzecz przeciwdziałania korupcji. Ustawowa ochrona s. obejmująca zarówno sektor publiczny, jak i prywatny istnieje m.in. w USA, Wielkiej Brytanii, RPA czy Japonii. Według Komisji Europejskiej tylko 10 państw członkowskich (stan na koniec 2019 r.) zapewnia s. kompleksowy system ochrony, w pozostałych ochrona jest fragmentaryczna. W polskim prawie nie występuje ochrona w tym znaczeniu, podobnie jak nie występuje kategoria prawnej gwarancji bezpieczeństwa pracownika z tytułu sygnalizowania. Na rzecz zwiększenia ochrony s. działają organizacje międzynarodowe, takie jak ONZ, OECD i Rada Europy. Europejski Trybunał Praw Człowieka w swoim orzecznictwie wypracował kryteria prawne, na podstawie których ocenia, czy pracownikowi ujawniającemu nieprawidłowości przysługuje ochrona. Parlament Europejski w 2019 r. przyjął dyrektywę dotyczącą ochrony s., która ma zapewnić ochronę osobom zgłaszającym naruszenia prawa UE w swoim miejscu pracy. Dyrektywa odnosi się zarówno do podmiotów prywatnych (co najmniej 50 pracowników, a w sektorze finansowym – niezależnie od liczebności zatrudnienia), jak i publicznych. Do połowy 2021 r. państwa członkowskie UE powinny przyjąć do krajowego porządku prawnego nowe unijne regulacje (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/System_zg%C5%82aszania_nadu%C5%BCy%C4%87">system zgłaszania nadużyć</a>).

Sygnalista

SYSTEM ELEKTRONICZNEGO ZARZĄDZANIA DOKUMENTACJĄ (EZD) – system teleinformatyczny do elektronicznego zarządzania dokumentacją umożliwiający wykonywanie w nim czynności kancelaryjnych, dokumentowanie przebiegu załatwiania spraw oraz gromadzenie i tworzenie dokumentów elektronicznych. W EZD wszystkie czynności kancelaryjne oraz ich dokumentowanie wykonuje się w ramach systemu, w szczególności dotyczy to: prowadzenia rejestru przesyłek wpływających i wychodzących oraz spisów spraw; wykonywania dekretacji; wykonywania akceptacji, w szczególności przez podpisanie dokumentów elektronicznych odpowiednim podpisem elektronicznym, jeżeli odrębne przepisy określają, jakiego rodzaju podpisu elektronicznego wymienionego w przepisach o podpisie elektronicznym wymaga się do podpisania danego pisma; prowadzenia możliwych do zrealizowania w systemie EZD innych potrzebnych rejestrów lub ewidencji, z wyłączeniem rejestrów lub ewidencji prowadzonych w dedykowanych do załatwiania określonych rodzajów spraw systemach teleinformatycznych innych niż EZD; gromadzenia przyporządkowanych do właściwych spraw wszelkich dokumentów elektronicznych mających znaczenie dla udokumentowania przebiegu załatwiania i rozstrzygania tych spraw. Nowoczesna administracja posługuje się głównie dokumentami elektronicznymi. Dokumenty tworzone wewnątrz danej jednostki administracji publicznej (tzw. dokumenty wewnętrzne) mogą być od razu tworzone w postaci elektronicznej jako naturalne dokumenty elektroniczne, w takiej postaci rejestrowane, przetwarzane, przechowywane, podpisywane i wysyłane. Jeśli jednak interesant (usługobiorca) zażąda dokumentu na papierze, wtedy musi być on wydrukowany i podpisany przez upoważnioną do tego osobę. EZD stanowi jednocześnie archiwum zakładowe.

System elektronicznego zarządzania dokumentacją

SYSTEM ZASŁUG – system, w którym decyzje kadrowe w administracji publicznej (zatrudnienie, awans, przeniesienie służbowe itd.) są podejmowane na podstawie kryteriów merytorycznych (inaczej merytokracja rozumiana jako władza osób utalentowanych). Przeciwieństwo systemu patronażu czy łupów, w którym decydującą rolę w polityce kadrowej odgrywają czynniki pozamerytoryczne (np. polityczne). W rozumieniu socjologicznym zasługi stanowią kryterium wyłaniania elit urzędniczych. Merytoryczność jest ważną cechą koncepcji administracji racjonalnej → Webera. Instytucjonalnie funkcjonowanie s.z. zapewnia → służba cywilna. Konkretnymi rozwiązaniami służącymi temu celowi są np. państwowe, centralne konkursy na stanowiska urzędnicze (Francja), określone systemy awansów (Niemcy), oceny pracownicze (unijna służba cywilna), zarządzanie talentami (Wielka Brytania). Dysfunkcją s.z. jest sytuacja, w której profesjonalni urzędnicy manifestują swoją wyższość wobec polityków czy obywateli (arogancja wynikająca z wiedzy eksperckiej). Sam s.z. stoi w pewnej sprzeczności z koncepcją biurokracji reprezentatywnej, czyli takiej, której skład odzwierciedla strukturę społeczną danego państwa. Odnosząc się do historii myśli politycznej, merytokracja jest elementem koncepcji państwa platońskiego. Platon był zwolennikiem rządów mędrców-filozofów. W czasach nowożytnych idea s.z. została wpisana do francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w 1789 r. Zgodnie z jej artykułem VI jedynym kryterium dostępu do stanowisk publicznych miały być „cnoty i talenty” obywateli.

System zasług

SYSTEM ZGŁASZANIA NADUŻYĆ – zestaw procedur wdrożonych przez kierownictwo danej organizacji i adresowanych do jej pracowników, ale też partnerów, zleceniobiorców, inwestorów, beneficjentów, podwykonawców czy doradców, którzy dysponują informacjami o nieprawidłowościach w pracy tej jednostki i chcą je przekazać do komórki lub osoby, która zapewni ich niezależną weryfikację (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Sygnalista">sygnalista</a>). Standardy tworzenia i działania s.z.n. wywodzą się z rozwiązań rekomendowanych i promowanych przez międzynarodowe instytucje (ONZ, OECD, Radę Europy), organizacje pozarządowe (Transparency International), a także z zasad etyki biznesu przyjmowanych dobrowolnie przez firmy oraz z prawodawstwa krajowego. Najważniejsze cechy s.z.n. to: zapewnienie poufności zgłaszającego i jego danych osobowych; umożliwienie anonimowych zgłoszeń; gwarancja ochrony osób zgłaszających przed retorsjami; zapewnienie weryfikacji zgłoszenia i pociągnięcia do odpowiedzialności osób winnych nieprawidłowości; łatwa dostępność dla wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z systemu. S.z.n. może być zarządzany przez samą organizację, np. gdy odpowiada za niego pracownik na stanowisku doradcy etycznego lub/i wewnętrzne biuro kontroli, może też być obsługiwany z zewnątrz, gdy zajmuje się nim wynajęty prawnik lub/i firma oferująca własne bezpieczne kanały komunikacji. W s.z.n. stosuje się praktykę bezpośredniej ścieżki raportowania do organów statutowych organizacji, przedstawicieli rady nadzorczej, członków komitetów audytu i etyki. Kanały powiadamiania o nieprawidłowościach przyjmują najczęściej formę kontaktu telefonicznego, mailowego lub internetowego formularza kontaktowego, uniemożliwiających identyfikację tożsamości sygnalisty, jeżeli sam nie zdecyduje się jej ujawnić. Obowiązek wdrożenia s.z.n. według określonych kryteriów może wprost wynikać z prawa krajowego – w Polsce funkcjonuje w stosunku do instytucji sektora finansowego. Unia Europejska w październiku 2019 r. przyjęła dyrektywę o ochronie osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii. Kraje członkowskie mają dwa lata na wdrożenie przepisów i to od nich będzie zależało, jak szeroka będzie ochrona w poszczególnych krajach. Powszechny obowiązek stosowania s.z.n., obejmujący wszystkie podmioty sektora publicznego oraz firmy prywatne zatrudniające minimum 50 osób, został już wcześniej wprowadzony m.in. w Holandii, na Słowacji i na Węgrzech.

System zgłaszania nadużyć

SYSTEMY POLICYJNE W UNII EUROPEJSKIEJ – zarządzanie sprawami ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego sprowadza się do dwóch podstawowych modeli: centralistycznego oraz zdecentralizowanego. Są to dwa zasadnicze, modelowe rozwiązania organizacyjno-prawne. To stanowi jednak jedynie punkt wyjściowy dalszych rozważań, gdyż cała współczesna rzeczywistość policyjna mieści się między tymi dwoma skrajnymi biegunami, podlega ona bowiem ciągłym zmianom i przekształceniom pod wpływem skatalogowanych dalej uwarunkowań. Czynnikami mającymi wpływ na charakter i zmiany modelu policyjnego w danym kraju są: ustrój państwa (demokratyczny lub totalitarny); społeczna kontrola działalności policji; rola samorządu terytorialnego w ochronie porządku publicznego; rozwój ilościowy i jakościowy przestępczości; zmiany zakresu zadań służb policyjnych w efekcie rozwoju technologicznego i społecznego; uwarunkowania historyczne. Upadek systemu komunistycznego w Europie Wschodniej spowodował również wiele skutków natury społecznej, których nie przewidywano w momencie rozpadu bloku wschodniego. Z jednej strony naturalne były zmiany strukturalne i organizacyjne w systemach ochrony porządku publicznego w krajach tej części Europy. Swoboda poruszania się, nadzieje na ogólny dobrobyt podobny do tego wyobrażanego w krajach „za żelazną kurtyną” oraz wprowadzenie w życie zasad wolnego rynku przyniosły gwałtowny wzrost przestępczości oraz pojawienie się nowych form i zjawisk patologii społecznej. Jednocześnie ten swobodny przepływ świata przestępczego spowodował poważne konsekwencje dla służb policyjnych w krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej, które wielokrotnie nie mogły sobie poradzić z nowymi formami przestępczości, przede wszystkim zorganizowanej. Rodziło to potrzebę zmian strukturalnych w systemach ochrony porządku publicznego w tych krajach, dostosowania się do zmieniających się warunków społecznych. Duży wpływ na stopień scentralizowania lub zdecentralizowania organizacji służb policyjnych w poszczególnych krajach ma zakres kontroli społecznej tych służb. Zwłaszcza na przełomie wieków XIX i XX problematyka udziału czynnika obywatelskiego w formie władz lokalnych na różnych szczeblach w działaniu służb policyjnych odgrywała istotną rolę w funkcjonowaniu sprawnego i jednocześnie praworządnego systemu ochrony porządku publicznego i walki z przestępczością i stanowiła najlepsze świadectwo stopnia rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego w danym kraju. W niektórych państwach przyjęto nawet dość radykalne rozwiązania ustrojowo-organizacyjne. Samorząd spełniał rolę hegemona w sprawach ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego przy ograniczonym udziale państwa, a przyjęty system był całkowicie zdecentralizowany. Stanowiło to z jednej strony odzwierciedlenie dominacji poglądów liberalnych wobec funkcjonowania społeczeństwa oraz życia publicznego (teoria tzw. wolnej gminy), z drugiej strony było odbiciem specyfiki rozwoju poszczególnych krajów europejskich. Rozwój cywilizacyjny, postęp technologiczny i gospodarczy, a jednocześnie antagonizowanie się stosunków społecznych oraz wzrost przestępczości pospolitej spowodowały, że ochrona porządku publicznego wymagała od służb policyjnych coraz większej profesjonalizacji. Dlatego też z biegiem czasu dominacja policji samorządowej stała się anachronizmem. Rozpoczął się powolny proces „upaństwawiania” spraw policyjnych. Odbywał się on w rozmaity sposób w zależności od tradycji, obowiązującego w danym kraju ustroju politycznego i systemu prawnego oraz roli → samorządu terytorialnego w sprawowaniu lokalnej władzy administracyjnej. Wykształciły się w tym zakresie dwa rodzaje systemów, który miały poważne implikacje w zakresie organizacji służb policyjnych. Pierwszy typ samorządu rozwijał się w krajach anglosaskich i polegał na tym, że obywatele mogli administrować sprawami publicznymi bezpośrednio przez wybrane przez siebie organa. Drugi typ miał zastosowanie w krajach kontynentalnych, gdzie mieszkańcy mieli wpływ na sprawy publiczne przez współdziałanie w tym zakresie z urzędnikami państwowymi. W XX w. na skutek kryzysu wartości oraz burzliwych zmian gospodarczych, społecznych i narodowościowych pojawiła się nowa forma – państwo totalitarne. Początkowo w postaci porewolucyjnej Rosji sowieckiej, później państw faszystowskich (Niemiec hitlerowskich i Włoch Mussoliniego), aż wreszcie po II wojnie światowej powstał blok państw komunistycznych na czele z ZSRR. W warunkach państwa totalitarnego (nieważne, czy faszystowskiego, czy też komunistycznego) istniał skrajnie scentralizowany i zbiurokratyzowany system policyjny, gdyż tylko w taki sposób można było kontrolować życie publiczne i ograniczać swobody obywatelskie. Walka z przestępczością była oceniana w kategoriach politycznych. Od połowy XX w. wraz z postępem cywilizacyjnym oraz burzliwym rozwojem nowych form zagrożeń i przestępstw potrzeba tworzenia specjalistycznych służb policyjnych stała się nieodzowna, a jednocześnie w ramach poszczególnych pionów tworzono scentralizowane struktury, które miały zapewnić szybki przepływ informacji, sprawną organizację walki z przestępczością oraz zawodową skuteczność. Współcześnie wykształcone modele systemów ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego w krajach Unii Europejskiej można sklasyfikować następująco: 1. Model jednopodmiotowy, w ramach którego wyróżnić można system: a. państwowy, który może być bądź zdecentralizowany (mniej lub bardziej, w zależności od specyfiki danego kraju), bądź scentralizowany (z określonym współudziałem władz lokalnych oraz czynnika społecznego); b. samorządowy (forma historyczna). 2. Model wielopodmiotowy, także w dwóch wariantach systemu: a. o opcji centralistycznej – zakłada istnienie wielu rodzajów służb policyjnych różniących się pod względem pochodzenia (w tym także służby samorządowe), podległości, zakresu terytorialnego działania, kompetencji oraz funkcjonalności); b. o opcji decentralistycznej. (→ policja; bezpieczeństwo publiczne; porządek publiczny).

Systemy policyjne w Unii Europejskiej

SZEF SŁUŻBY CYWILNEJ – centralny organ administracji rządowej podlegający bezpośrednio prezesowi rady ministrów, przez niego również powoływany i odwoływany. SSC jest organem właściwym w sprawach → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/S%C5%82u%C5%BCba_cywilna">służby cywilnej</a>. Kandydat na stanowisko SSC nie musi należeć do grona urzędników korpusu służby cywilnej. W polskiej administracji rządowej utworzono SSC w 1996 r., następnie organ nie istniał w latach 2006–2009 (w tym czasie jego kompetencje przejął szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów). Obsługę SSC zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Do szczegółowych zadań SSC należy m.in.: czuwanie nad przestrzeganiem zasad służby, kierowanie procesem zarządzania zasobami ludzkimi, gromadzenie informacji o korpusie, przygotowywanie projektów aktów normatywnych, monitorowanie i nadzorowanie wykorzystania środków, planowanie, organizowanie i nadzorowanie szkoleń centralnych, upowszechnianie informacji, prowadzenie współpracy międzynarodowej, tworzenie projektu strategii zarządzania zasobami ludzkimi w korpusie (→ <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Rada_S%C5%82u%C5%BCby_Cywilnej">Rada Służby Cywilnej</a>).

Szef Służby Cywilnej

SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE – w ujęciu podmiotowym obejmuje → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Naczelny_S%C4%85d_Administracyjny">Naczelny Sąd Administracyjny</a> (NSA) i sądy administracyjne (obecnie 16 wojewódzkich sądów administracyjnych – wsa), które sprawują wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej jako sądy szczególne/wyodrębnione (obok Sądu Najwyższego, sądów powszechnych oraz sądów wojskowych). W ujęciu przedmiotowym jest to rodzaj kontroli działalności (bądź bezczynności) administracji publicznej wykonywany przez organy państwowe niezawisłe od administracji publicznej (kontrola zewnętrzna administracji). Sądownictwo administracyjne stanowi jedną z podstawowych gwarancji demokratycznego państwa prawnego i polega przede wszystkim na orzekaniu o legalności aktów administracyjnych. Podstawowym celem kontroli sądowoadministracyjnej jest ochrona praw obywateli poprzez zagwarantowanie zgodnego z prawem działania administracji wobec obywatela (ochrona praw podmiotowych), jak i ochrona obiektywnego porządku prawnego RP. Kontrola administracji podejmowana przez sądy administracyjne obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej oraz weryfikację rozstrzygnięć nadzorczych wobec organów samorządu terytorialnego. Kontrola administracji podejmowana przez sądy administracyjne działa na zasadzie skargowości (skarga do wsa i skarga kasacyjna do NSA), nie może być podejmowana z urzędu. W odróżnieniu od sądów powszechnych obowiązuje kasacyjny charakter rozstrzygnięć sądów administracyjnych. Oznacza to, że sąd może wyeliminować („skasować”) z porządku prawnego niezgodną z prawem formę działania administracji publicznej, ale nie może rozstrzygnąć sprawy administracyjnej w zastępstwie organu administracji publicznej – nie ma zatem możliwości wydania w miejsce aktu nielegalnego aktu prawidłowego. Obecny dwuinstancyjny model sądownictwa administracyjnego funkcjonuje od 1 stycznia 2004 r.

Sądownictwo administracyjne

SŁUŻBA CYWILNA – wyodrębniony zespół ludzi zatrudnionych na podstawie prawa publicznego lub prywatnego w celu realizacji określonych w prawie zadań, kierujących się określonym systemem norm, wartości i procedur, mających za zadanie służyć społeczeństwu oraz utrzymywać istotne funkcje państwa. Nieodłącznym elementem s.c. jest → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Misja_s%C5%82u%C5%BCby_publicznej">misja służby publicznej</a>, która oparta jest na takich standardach, jak: wierność konstytucji, apolityczność/neutralność polityczna, bezstronność, lojalność wobec przełożonych, stabilność zatrudnienia, rzetelność i profesjonalizm, kryterium równości szans, równości dostępu i konkurencyjności przy rekrutacji do służby, zarządzanie z udziałem samych zainteresowanych i w interesie obywateli. Zasady powinny dać odpowiedź na pytanie, jak korpus s.c. ma służyć społeczeństwu, aby zaspokajać wiele rozmaitych potrzeb społecznych w zmieniającej się dynamicznie rzeczywistości. Istotą s.c. jest dokonanie w obrębie administracji publicznej swoistego podziału władzy między zmieniającą się wraz z demokratycznymi wyborami władzą polityczną a stałą profesjonalną kadrą urzędników. Podział jest specyficzny, gdyż zakłada nie tylko współdziałanie, ale i podporządkowanie (w pełni służbowe, jak również częściowo osobowe) osób wchodzących w skład profesjonalnej s.c. Ustanowienie profesjonalnej s.c., niezależnej od władzy politycznej wybranej w demokratycznych wyborach, jest prawidłowe pod warunkiem, że urzędnicy będą także przestrzegać zasad demokracji i stać na jej straży. Wykorzystując przyznane im uprawnienia, muszą działać zgodnie z polityką rządu i zdawać sobie sprawę, że ostateczna władza należy do tych, których wybrało społeczeństwo. Korpus s.c. nie pochodzi z wyboru, więc nie ma demokratycznej legitymacji. W państwach demokratycznych od połowy XIX w. do pierwszej dekady XXI w. wykształciły się trzy zasadnicze modele s.c.: → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Model_kariery_s%C5%82u%C5%BCby_cywilnej">model kariery</a>, zwany awansowym lub zamkniętym, → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Model_pozycyjny_s%C5%82u%C5%BCby_cywilnej">model pozycyjny</a>, zwany modelem stanowisk lub menedżerskim i → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Model_mieszany_(hybrydowy)_s%C5%82u%C5%BCby_cywilnej">model mieszany</a>, zwany hybrydowym.

Służba cywilna

SŁUŻBA CYWILNA W INSTYTUCJACH UNII EUROPEJSKIEJ (ang. European Union Civil Service) – ogólny termin stosowany do określenia urzędników unijnych instytucji (m.in. Komisji Europejskiej, Rady Europejskiej, Rady UE i Parlamentu Europejskiego). Zgodnie z „Regulaminem pracowniczym urzędników UE” urzędnikiem UE jest osoba, która została powołana na stanowisko urzędnicze w jednej z instytucji unijnych na podstawie aktu wydanego przez organ powołujący tej instytucji. Urzędnicy unijni mają kierować się w swoich działaniach zasadami etyki i etosu zawodowego. Powinni pełnić swoje obowiązki w sposób obiektywny, bezstronny i w poszanowaniu obowiązku zachowania lojalności wobec UE. Zasadami służby cywilnej UE jest też oddanie Unii i obywatelom unijnym, rzetelność, obiektywność, szacunek dla innych oraz przejrzystość. TFUE stanowi, iż instytucje, organy i jednostki organizacyjne (urzędy i agencje) UE wykonując swoje zadania korzystają ze wsparcia otwartej, efektywnej i niezależnej administracji europejskiej. Urzędnicy instytucji UE pracują na podstawie wspomnianego już „Regulaminu pracowniczego”, który jest zgodny z postanowieniami prawa pierwotnego, regulującego m.in. zasady funkcjonowania poszczególnych instytucji unijnych. Definiuje on szczegółowo prawa i obowiązki urzędników, a także precyzuje kryteria awansowania i kariery, wynagrodzenia, zasady zabezpieczenia socjalnego, sprawy zwolnień oraz emerytur. Wszystkie dodatkowe kwestie związane z działaniami personelu danej instytucji mogą być regulowane np. w wewnętrznych rozporządzeniach, które nie mają mocy powszechnie obowiązującej. Wśród urzędników unijnych wyróżnia się kategorie administratorów (AD) i asystentów (AST). Administratorzy mają za zadanie opracowywać kierunki polityki, monitorować wdrażanie prawa UE oraz przygotowywać analizy. Pełnią też funkcję doradczą. Do kategorii AD należą np. dyrektorzy generalni, kierownicy wydziału, tłumacze, prawnicy i ekonomiści. Praca asystentów ma charakter pomocniczy. Do kategorii AST zalicza się m.in. kierowników administracyjnych, pracowników biurowych i technicznych. Możliwy jest przepływ kadr między kategoriami. Za rekrutację pracowników odpowiada powstały w 2003 r. Europejski Urząd Doboru Kadr (spotyka się też nazwę Europejskie Biuro Selekcji Personelu; ang. European Personnel Selection Office, EPSO). Przebieg procedury selekcji kandydatów jest z reguły taki sam we wszystkich instytucjach. Pracownicy zatrudniani są na czas określony i nieokreślony. Regulamin określa różne formy zatrudnienia pracowników przez instytucje unijne. Status części z nich jest odmienny od statusu urzędnika. Można wyróżnić m.in. pracowników kontraktowych, tymczasowych, stażystów i ekspertów. Na oficjalnych stronach instytucji unijnych można znaleźć informacje, iż zatrudniają one ponad 40 tys. osób ze wszystkich krajów członkowskich. Charakterystyczną cechą personelu UE jest więc jego wielokulturowość. Najwięcej pracowników pochodzi z Belgii, Francji i Włoch. Funkcjonujący w instytucjach UE model zbliżony jest do → <a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/Model_kariery_s%C5%82u%C5%BCby_cywilnej">modelu kariery</a> służby cywilnej, ale ulega on zmianom, szczególnie zauważalnym po 2000 r., kiedy to nastąpiła reforma systemu służby cywilnej zapoczątkowana przez komisarza ds. administracji, wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej Neila Kinnocka. W latach pięćdziesiątych XX w. rozwiązania przyjęte we Wspólnotach Europejskich opierały się na modelu administracyjnym państw założycielskich: Francji. Niemiec, Włoch i państw Beneluksu. Model ten charakteryzował się przywiązaniem do procedur administracyjnych i hierarchii oraz brakiem elastyczności w podejmowaniu nowych wyzwań. Bezpośrednimi przyczynami późniejszych reform były skandale w Komisji Europejskiej, które doprowadziły do jej dymisji, ale też przygotowania do przyjęcia w 2004 r. dziesięciu nowych państw. Reformy miały na celu m.in. zmianę zachowania i postaw urzędników europejskich. Wdrożono nowy system kontroli przestrzegania „Standarów etycznych”, opierający się na Biurze Antykorupcyjnym OLAF, Europejskim Ombudsmenie i Grupie Doradczej ds. Standarów Etycznych. Wprowadzono Europejski Kodeks Dobrej Administracji oraz m.in. poprawiono zarządzanie finansami. Specyficzną służbę cywilną UE trudno mierzyć miarą systemów służby cywilnej państw narodowych, trudno także porównywać ją do innych struktur międzynarodowych. W krajach europejskich, zgodnie z panującymi tradycjami historycznymi, przyjęto zróżnicowane definicje pojęcia „służba cywilna”. W Polsce można spotkać opinię, iż służba cywilna może występować jedynie w państwie, a więc w stosunku do urzędników organizacji międzynarodowej, jaką jest UE, termin „służba publiczna w instytucjach UE” byłby bardziej adekwatny. Mimo to w polskiej i angielskojęzycznej literaturze przedmiotu znacznie bardziej popularny jest termin „europejska służba cywilna” (ang. European Civil Service) (→<a href="http://encyklopediaap.uw.edu.pl/index.php/S%C5%82u%C5%BCba_cywilna">służba cywilna</a>).

Służba cywilna w instytucjach Unii Europejskiej

SŁUŻBA PUBLICZNA – działalność wykonywana w imieniu państwa/organizacji międzynarodowych/ugrupowań integracyjnych na rzecz obywateli/społeczeństwa w → interesie publicznym. Sł.p. w ujęciu funkcjonalnym oznacza taką organizację osób zatrudnionych w imieniu państwa/organizacji międzynarodowych/ugrupowań integracyjnych, w której ich działalność polegać ma na zapewnianiu korzyści i realizacji → usług publicznych w celu zaspokajania zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli. Sł.p. w ujęciu celowościowym to zespół działań i czynności, które mają na celu dostarczanie usług publicznych, takich jak opieka zdrowotna, oświata, dostarczanie energii elektrycznej i cieplnej, wody, odbiór odpadów komunalnych czy organizacja transportu zbiorowego społeczeństwu lub jednej osobie w określonych prawem formach. Sł.p. w ujęciu aksjologicznym to wykonywanie usług publicznych dla wszystkich członków społeczeństwa, niezależnie od ich statusu majątkowego i społecznego (założenie takie wynika zarówno ze względów etycznych, jak i konsensusu społecznego wyrażonego przez system demokratycznego państwa prawa). Osoby zatrudnione przez państwo/organizację międzynarodową/ugrupowanie integracyjne i działające w ich imieniu kierują się etyką publiczną, czyli szczególnymi wartościami w działaniu publicznym – takimi jak → neutralność polityczna, → odpowiedzialność, → misja sł.p., poświęcenie, → profesjonalizm, oddanie służbie, honor, → rzetelność i → bezstronność. Osoby będące w sł.p. cechuje odpowiedzialność społeczna, czyli działanie mające na celu zaspokojenie potrzeb społecznych, a nie osiąganie zysków indywidualnych. Ich celem jest osiągnięcie dobra publicznego, czyli dobra niekonkurującego z nikim i niewykluczającego nikogo. Sł.p. w ujęciu prakseologicznym to osoby, które z powodów społecznych i politycznych zwykle podlegają odrębnym przepisom prawnym, wykraczającym poza Kodeks pracy; w wąskim ujęciu są zatrudnione w → służbie cywilnej, w najszerszym – to wszyscy ci, którzy wykonują zadania w imieniu państwa (pracownicy samorządowi, służba zagraniczna, pracownicy administracji państwowej, służby mundurowe i umundurowane, politycy, służby zewnętrzne UE). Należy jednak pamiętać, że osoby zatrudnione w sł.p. mogą pracować na podstawie tych samych przepisów prawa pracy, co osoby zatrudnione w innych sektorach (np. w Nowej Zelandii – ustawa o umowach o pracę z 1991 r.). Sł.p. może być rozpatrywana podmiotowo i przedmiotowo. Podmiotowo – jako wyodrębnione korpusy osób zatrudnionych na podstawie prawa w instytucjach publicznych, kierujące się pragmatyką służbową/urzędniczą, służące społeczeństwu i wykonujące istotne funkcje państwa. Przedmiotowo – jako osoby, które w imieniu państwa/organizacji międzynarodowych/ugrupowań integracyjnych wykonują szeroko pojęte usługi publiczne. Rozpatrując problem sł.p. pod względem efektywności, należy zwrócić uwagę nie tyle na cel jej działania, ile na sprawność w zaspokajaniu potrzeb społecznych potrzeb społecznych i stopień zaufania społecznego do niej. (→ prawo dostępu do służby publicznej).

Służba publiczna

SŁUŻBY SPECJALNE&nbsp;(ang.&nbsp;special services) – część instytucji państwowych odpowiedzialnych za zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa. W tradycyjnym rozumieniu obejmowały one działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą. Współcześnie zakres przedmiotowy działania sł.sp. jest bardzo szeroki i wyspecjalizowany. Do cech charakterystycznych sł.sp. należą następujące właściwości: przedmiotem ich działania są sprawy bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa oraz ochrona obowiązującego porządku konstytucyjnego; podstawową formą działania jest działalność informacyjna ukierunkowana na niejawne pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i weryfikowanie informacji istotnych dla bezpieczeństwa państwa; na ich działalność informacyjną składają się czynności operacyjno-rozpoznawcze i analityczne; działalność dochodzeniowo-śledcza jest uzupełniającą funkcją, zwłaszcza w dziedzinie kontrwywiadowczej. Sł.sp. ze względu na usytuowanie organizacyjne i ich zawodowy charakter dzielą się na cywilne i wojskowe. Z kolei w ramach tego podziału rozróżnia się służby kontrwywiadowcze i wywiadowcze. Te ostatnie są upoważnione do działania poza granicami kraju. W Polsce zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa funkcjonuje pięć sł.sp.: trzy cywilne – Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Centralne Biuro Antykorupcyjne – oraz dwie służby wojskowe – Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego. ABW odpowiada za ochronę bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządek konstytucyjny. Z kolei AW odpowiedzialna jest za sprawy ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego państwa. Natomiast CBA jest wyspecjalizowaną cywilną sł.sp. przeznaczoną do zwalczania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, a w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych, a także do zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa. Szefowie wymienionych cywilnych sł.sp. są centralnymi organami administracji rządowej podległymi bezpośrednio prezesowi rady ministrów. Wojskowe sł.sp. zajmują się w sprawami ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi (wywiad wojskowy) i wewnętrznymi (kontrwywiad wojskowy) dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP. Szefowie obydwu wojskowych sł.sp. są w systemie prawno-ustrojowym centralnymi organami administracji rządowej, jednak podlegają ministrowi właściwemu do spraw obrony narodowej. W Polsce działają ponadto podmioty mające uprawnienia w zakresie czynności operacyjnych, które na podstawie przepisów prawa nie są zaliczane do sł.sp. Są to Służba Celno-Skarbowa oraz Centralne Biuro Śledcze Policji. W państwach demokratycznych działania sł.sp. znajdują się pod kontrolą: parlamentu (sejmowa Komisja do Spraw Służb Specjalnych), organów kontroli państwowej i ochrony prawa (Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich) oraz centralnych organów władzy wykonawczej (prezes rady ministrów, minister koordynator służb specjalnych oraz Kolegium do Spraw Służb Specjalnych).

Państwo - Polityka - Bezpieczeństwo. Portal naukowy

Państwo - Polityka - Bezpieczeństwo. Portal naukowy

Państwo - Polityka - Bezpieczeństwo. Portal naukowy

Encyklopedia Administracji Publicznej

Encyklopedia Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Ostatnio dodane

Przejdź do Autorów Encyklopedii

Państwo - Polityka - Bezpieczeństwo. Portal naukowy