Ogół działań nakierowanych na przeciwdziałanie popełnianiu przestępstw oraz zapobieganie niekorzystnym czy kryminogennym zachowaniom społecznym skutkujące obniżeniem ich liczby i podwyższeniem jakości życia obywateli, które są podejmowane przez → policję z pomocą wymiaru sprawiedliwości, zakładów karnych, opieki społecznej, systemu ochrony zdrowia, instytucji edukacyjnych i kultury, samorządów oraz przy zaangażowaniu społeczeństwa: samych obywateli oraz organizacji pozarządowych. Termin prewencja kryminalna (prew.kr.) pochodzi od łaciny – praeventio – zapobieganie; praevenire – wyprzedzić, uprzedzić, zapobiec; crimen – przestępstwo, zbrodnia. Prew.kr. nazywana jest także zapobieganiem → przestępczości lub → profilaktyką społeczną (grec. prophylaktikós – zapobiegawczy; prophylassein – strzec się, chronić siebie, zapobiegać).
Pojęcia prew.kr., zapobiegania przestępczości oraz profilaktyki społecznej (prof.sp.) mają w literaturze liczne definicje, wykazujące ich synonimiczność lub akcentujące różnice w zakresach znaczeniowych. Najczęściej zapobieganie przestępczości traktuje się jako domenę policji bądź jako drugie podstawowe zadanie policji obok zwalczania przestępczości (inaczej: prewencja i represja). Również definicje prew.kr. wskazują policję jako najważniejszy podmiot odpowiedzialny, podkreślając jednakże potrzebę partnerskiego współdziałania z innymi instytucjami. Zakres zapobiegania obejmuje nie tylko przestępstwa, ale i inne zachowania antyspołeczne, dewiacyjne i patologiczne, niezależnie od ich prawnokarnej oceny. Pojęcie prewencji używane bywa przy nazewnictwie pionów w strukturze policji (służby prewencyjne), strategii i programów zmierzających do realizacji powierzonych policji (ustawowo lub w inny sposób) zadań z zakresu zapobiegania przestępczości (strategie prewencyjne, programy prewencyjne).
Wraz ze wzrostem wiedzy o genezie przestępczości, w związku z postępem demokratyzacji społeczeństw oraz wobec powrotu do pierwotnego postrzegania policji jako wywodzącej się ze społeczeństwa i wobec niego służebnej (Robert Peel), częstsze stawało się użycie terminu prof.sp., pod które podpada najszerszy katalog podmiotów społecznych i realizowanych działań, a fundamentalną kwestią jest praca ze społeczeństwem dla tegoż społeczeństwa. Tak pojęta prof.sp. jest realizowana w ramach m.in. → community policing (tzw. policji środowiskowej) – amerykańskiej strategii pracy policji rozpowszechnionej w USA i w świecie od lat 90. XX w., według której prew. jest dominującym obszarem działań policji poprzez rozwiązywanie problemów sygnalizowanych przez społeczność lokalną (problem-solving), zachęcanie społeczności do współodpowiedzialności za bezpieczeństwo w dzielnicy i współpracę międzyinstytucjonalną. Przeciwdziałanie wystąpieniu niekorzystnych zjawisk, w tym przestępstw, żeby było skuteczne, musi bazować na wykryciu i usunięciu ich głębokich korzeni (konstruktywna strategia prewencyjna), a nie jedynie na usuwaniu samych przestępstw (strategia destruktywna). Wzorując się na schemacie działań zapobiegawczych w systemie zdrowia publicznego, można wyróżnić prewencję: pierwszego stopnia (ogół społeczeństwa oraz działania edukacyjne, informacyjne, kampanie medialne), drugiego stopnia (potencjalni przestępcy i potencjalne ofiary – działania mające odwieść potencjalnego przestępcę od dokonania przestępstwa, przez zmianę okoliczności czynu – architektura bezpieczeństwa lub aktywne wsparcie działania praworządnego, a w przypadku potencjalnej ofiary uświadamianie zagrożenia i uczenie sposobów własnego zabezpieczenia) i trzeciego stopnia (przestępcy i ofiary przestępstw – surowość wyroku, odbycie kary, wsparcie wychowawcze, a potem postpenitencjarne mają odwieść od powrotu do przestępczości, z kolei praca z ofiarą, terapia czy trening mają zapobiec ponownej wiktymizacji).
Prew.kr. traktowana szeroko dotyczy policji jako jednego z partnerów w wielopodmiotowym czy międzyinstytucjonalnym (multi-agency) współdziałaniu na rzecz bezpieczeństwa. Wielopodmiotowa współpraca ujawnia się na wszystkich stopniach prew. określonych według przywołanego trójstopniowego schematu. Na wszystkich stopniach prew. działają oprócz policji także: służby medyczne (m.in. profilaktyka chorób i promocja zdrowia, oferowane terapie i pomoc psychologiczna), instytucje edukacyjne (m.in. działania wychowawcze, edukacyjne, socjalizacja, współpraca z rodzinami jako pierwotnymi komórkami socjalizacji członków społeczeństwa) i kultury (kształtowanie wrażliwości, uświadomienie wartości, artystyczna krytyka zjawisk i postaw), opieka społeczna i urzędy pracy (dalsza pomoc w socjalizacji, wsparcie materialne i pozamaterialne – prawne, psychologiczne, wsparcie na rynku pracy itp.) oraz organizacje pozarządowe (punktowe zwracanie uwagi na problemy czy wrażliwe grupy, kampanie uświadamiające), media (uświadamianie, informowanie, promowanie postaw, działania mające ogólnospołeczny rezonans). Szczególny pod względem zaangażowania podmiotów jest trzeci stopień prew., do którego, obok wymienionych, włączają się i przejmują centralną rolę podmioty ustanowione w państwie specjalnie w tym celu, takie jak prokuratura, sądy, zakłady karne, służba kuratorska. Jest to związane z poważnym naruszeniem ładu aksjonormatywnego społeczeństwa, którego dopuścił się przestępca, a reakcją organów państwa jest kara oraz wdrożenie programu resocjalizacji mającego zmodyfikować niekorzystną postawę wobec norm społecznych i tym samym dopełnić socjalizacji. Sposoby karania i resocjalizowania przestępców są w wielu społeczeństwach tematem nieustannych dyskusji, pod wpływem których ewoluują. Podstawową oś niezgody stanowią dwa skrajnie różne poglądy na skuteczną resocjalizację: postawa tradycjonalistyczna domaga się surowych kar jako jedynie skutecznych, natomiast postawa humanistyczna promuje działania terapeutyczne, edukacyjne i wspierające oraz odrzuca resocjalizującą moc samej kary, która często jest kontrskuteczna, pogłębiając przestępcze i aspołeczne zachowania. Należy docenić wagę tych kwestii, gdyż skuteczna resocjalizacja przestępców w dużej mierze odpowiada za sukces prew.kr. w ogóle. Policja jako centralne ogniwo działań zapobiegawczych dysponuje szerokim instrumentarium działań związanych z istnieniem systemu ścigania karnego, patrolowaniem ulic, pracą dzielnicowego, technikami rejestrowania przestępstw, technikami kryminalistycznymi, metodami analizy statystycznej, możliwościami ostrzeżenia pod adresem młodocianych przestępców czy zawieszenia ścigania karnego w przypadku pierwszego popełnienia przestępstwa z szansą na poprawę zachowania itd. Skuteczna prew. to sprzęgnięcie w jednym celu zapobiegania przestępczości środków prawnych, represyjnych, ekonomicznych, edukacyjnych, kulturowych i społecznych. [→ CPTED; strategie zapobiegania przestępczości]